Τον Φεβρουάριο του 2022, το ΝΑΤΟ ασχολήθηκε με το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Το παλαιότερο πανεπιστήμιο της Γερμανίας αποτέλεσε το αντικείμενο ενός διαδικτυακού σεμιναρίου της SACT («Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητικός Μετασχηματισμός»), ενός τομέα διοίκησης του ΝΑΤΟ που ασχολείται με τον τρόπο διεξαγωγής πολέμων στο μέλλον. Η εκδήλωση πραγματευόταν τα επιτεύγματα της Κίνας στην κβαντική έρευνα, φέρνοντας και τη Χαϊδελβέργη στο προσκήνιο - ως μακροχρόνιο ερευνητικό εταίρο ενός ελίτ κινεζικού πανεπιστημίου, το οποίο διατηρεί όμως επαφές και με τη βιομηχανία όπλων.

Μία πολυετής συνεργασία

Όλα ξεκίνησαν το 2003, όταν ο Κινέζος κβαντικός φυσικός Παν Τζιάν-Γουέι δημιούργησε τη δική του ερευνητική ομάδα στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, μία ομάδα που κατέκτησε πολλά βραβεία και έλαβε εκατομμύρια σε επιχορηγήσεις.

Κατά τη διάρκεια της πενταετούς παραμονής του στη Χαϊδελβέργη, ο Παν διατήρησε στενή επαφή με το πανεπιστήμιο του, το Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας (University of Science and Technology of China, ή USTC), προσλαμβάνοντας και πολλά υποσχόμενους νέους ερευνητές. Το 2008, όταν ο Παν επιστρέφει στο USTC, δεν πήρε μαζί του μόνο μερικούς από τους μαθητές του, αλλά και το εργαστήριο μαζί με τα αποτελέσματα των ερευνών του.

Η στενή σχέση μεταξύ των πανεπιστημίων παρέμεινε και ο Παν συνέχισε να στέλνει ταλέντα που αργότερα επέστρεφαν στο USTC. Το 2011, οι δύο πλευρές υπογράφουν επισήμως συμφωνία για ακαδημαϊκές ανταλλαγές, σε μία εποχή που η Κίνα αποτελούσε για τη Γερμανία έναν σημαντικό εμπορικό εταίρο.

Το 2013, ο φυσικός της Χαϊδελβέργης Ματίας Βαϊντεμίλερ ήταν ένας από τους λίγους δυτικούς ερευνητές που αποδέχθηκαν την προσφορά να ενταχθούν στο ερευνητικό δυναμικό του USTC. Εκείνη την εποχή ο Βαϊντεμίλερ είχε θέσει τους δικούς του όρους, έχοντας ελευθερία κινήσεων στις έρευνές του, ενώ όλα τα αποτελέσματά τους δημοσιεύονταν και το εργαστήριό του ήταν προσβάσιμο σε όλους. Σήμερα, ο Βαϊντεμίλερ έχει θέση επίτιμου καθηγητή στο πανεπιστήμιο, ακριβώς όπως ο Παν στη Χαϊδελβέργη. Όμως το πολιτικό πλαίσιο έχει αλλάξει δραματικά.

Από συνεργάτης, αντίπαλος

Σήμερα, η Κίνα αποτελεί έναν «συστημικό αντίπαλο» της Γερμανίας και εδώ και μήνες η γερμανική κυβέρνηση συζητά παρασκηνιακά τη νέα στρατηγική της για την Κίνα. Σε διεθνές επίπεδο, η Κίνα ανταγωνίζεται τις Η.Π.Α. για την κβαντική υπεροχή. Στην Κίνα, η «συγχώνευση στρατιωτικού-πολιτικού τομέα» θεωρείται κρατικό δόγμα - όλα πρέπει να εξυπηρετούν την εθνική ασφάλεια. Μέχρι το 2049, το Πεκίνο θέλει να έχει τον πιο σύγχρονο στρατό στον κόσμο.

Λόγω του Παν Τζιάν-Γουέι, η Κίνα πρωτοπορεί στην κβαντική επικοινωνία, τον πιο προηγμένο κλάδο της κβαντικής έρευνας, με αντικείμενο την ασφάλεια των δεδομένων και την προστατευόμενη ανταλλαγή πληροφοριών. Όμως, όπως δημοσίευσε η αμερικανική εταιρεία ασφαλείας "Strider", ο Παν έχει διασυνδέσεις με κινεζικές εταιρείες όπλων. Πάντως, ο ίδιος διαβεβαιώνει εγγράφως την DW ότι μετά την επιστροφή του από τη Γερμανία «κανένα από τα σχέδιά του δεν έχει υποστηριχθεί από τον στρατό».

Ταυτοχρόνως λέει ότι «ακόμη και αν ορισμένες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στρατιωτικά, αυτό είναι κάτι που κανένας επιστήμονας δεν μπορεί να ελέγξει ή να προβλέψει», ενώ πιστεύει ακράδαντα πως «αυτές οι αναδυόμενες τεχνολογίες θα αποφέρουν τελικά εκτεταμένα οφέλη στην ανθρωπότητα».

Εφαρμογή στο Σιντζιάνγκ

Ωστόσο, ερευνώντας κανείς εις βάθος, συναντά γρήγορα το όνομα Quantum CTek, μία νεοφυή επιχείρηση που ίδρυσε ο Παν λίγο μετά την επιστροφή του από τη Χαϊδελβέργη, στην οποία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος μέτοχος μέχρι σήμερα - μετά το USTC. Από το 2017 η εταιρεία που ειδικεύεται στην κβαντική επικοινωνία διαθέτει υποκατάστημα στη Σιντζιάνγκ, μία επαρχία στη βορειοδυτική Κίνα, που φιλοξενεί τη μουσουλμανική μειονότητα των Ουιγούρων, οι οποίοι παρενοχλούνται από την κυβέρνηση, οδηγούνται σε στρατόπεδα και παρακολουθούνται σε κάθε τους βήμα.

Η επιλογή μιας τέτοιας περιοχής «δεν είναι τυχαία», όπως διαπιστώνει η Γιανγκγιάνγκ Τσενγκ, φυσικός σωματιδίων που σπούδασε στο USTC, ζει όμως πλέον στις Η.Π.Α. «Το γεγονός ότι επιτρέπεται σε μια τόσο καινούρια εταιρεία να ανοίξει υποκατάστημα εκεί, υποδηλώνει ότι έχει ιδιαιτέρως στενές επαφές με το κινεζικό κράτος ασφαλείας».

Κυρώσεις από τις Η.Π.Α.

Το 2021, οι Η.Π.Α. επέβαλαν κυρώσεις στην Quantum CTek, όπως και στο εργαστηριακό συγκρότημα του USTC. Η αιτία; Πρόκειται για μονάδες που «υποστηρίζουν τον στρατιωτικό εκσυγχρονισμό του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού». Οι κυρώσεις αποσκοπούν στην αποτροπή της ροής αμερικανικής τεχνολογίας και πληροφοριών προς την Κίνα.

Από τις αρχές του 2022 το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης διαθέτει πλέον μια μονάδα προσωπικού, η οποία ελέγχει τα διεθνή ερευνητικά προγράμματα με πιθανή στρατιωτική χρήση. Και στην περίπτωση του USTC, η Χαϊδελβέργη έχει έναν εταίρο, ο οποίος συνεργάζεται στον τομέα της κβαντικής έρευνας και με μεγάλες κινεζικές εταιρείες όπλων και με το σημαντικότερο στρατιωτικό πανεπιστήμιο της Κίνας (NUDT).

Όρια στην ελευθερία της έρευνας;

Έτσι το παλαιότερο πανεπιστήμιο της Γερμανίας παλεύει με ένα θεμελιώδες ερώτημα: Είναι επιτρεπτή η συνεργασία όταν οι ερευνητικοί εταίροι «έχουν μια εγγύτητα με στρατιωτικά ιδρύματα που πιθανότατα δεν μπορούν να αποφύγουν λόγω του ισχύοντος συστήματος;» Και αν ναι, πώς; Για τον Ματίας Βαϊντεμίλερ πάντως η ανάγκη να συνεχίσουμε να ερευνούμε από κοινού τα μεγάλα ερωτήματα της φύσης προέχει: «Είναι ποτέ δυνατόν να σταματήσουμε να ανταλλάσσουμε ιδέες σε παγκόσμιο επίπεδο γύρω από αυτά τα ερωτήματα;»

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς