«Γερμανοί ακροαταί! Μπροστά στα εκστατικά μάτια σας παρελαύνουν εικόνες, οι οποίες σε όποιον διαθέτει ακόμη αντίληψη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας προκαλούν φρίκη και αποστροφή: η εξοργιστική και αποκρουστική εικόνα της σβάστικας να κυματίζει στον Όλυμπο. Σύντομα θα κυματίζει και πάνω στην Ακρόπολη – είναι αναπόφευκτο.» Αυτά έλεγε ο νομπελίστας συγγραφέας Τόμας Μαν τον Απρίλιο του 1941 στους Γερμανούς ακροατές, όσους κατάφερνε να φθάσει η φωνή του μέσω του BBC.Ο ίδιος ζούσε εξόριστος από το 1938 στις ΗΠΑ, το ναζιστικό καθεστώς του είχε αφαιρέσει τη γερμανική υπηκοότητα. Τον Απρίλιο του 1941 βρισκόταν σε εξέλιξη η εισβολή των γερμανικών δυνάμεων από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα.

Και ο Τόμας Μαν συνέχιζε μιλώντας στους συμπατριώτες του:  «Φουσκώνει το στήθος σας από υπερηφάνεια; Υπερηφάνεια για ποιο πράγμα; Ένας Έλληνας βρίσκεται αντιμέτωπος με έξη ή επτά από σας. Αυτό που εκπλήσσει δεν είναι ότι εσείς νικάτε, αλλά ότι αυτός τολμά, ότι στρώνει το στενό μονοπάτι της ελευθερίας με το κορμί του. Νοιώθετε όντως καλά με τον ρόλο, στον οποίο σας παρασύρει το παιχνίδι της ιστορίας, με το να επαναλαμβάνονται επί τόπου οι Θερμοπύλες, αυτό το σύμβολο της ανθρωπότητας; Και είναι πάλι οι Έλληνες – κι εσείς ποιοι είστε;»

Ήδη το 1940 το BBC είχε ζητήσει από τον Τόμας Μαν να μεταδίδει από τις συχνότητές του μηνύματα στους Γερμανούς, και δη στα μεγάλα και τα μεσαία κύματα, επειδή ο λεγόμενος «λαϊκός δέκτης», η μόνη ραδιοφωνική συσκευή που επέτρεπαν οι ναζί, δεν έπιανε την μπάντα των βραχέων. Συνολικά 59 εκπομπές έκανε ο Τόμας Μαν από το 1940 ως το 1945, στην αρχή πεντάλεπτες, στη συνέχεια οκτάλεπτες. H ηχοληψία γινόταν στο Λος Άντζελες στα στούντιο του NBC, ο δίσκος μεταφερόταν αεροπορικώς στη Νέα Υόρκη και από κει μέσω τηλεφώνου το BBC έκανε αντίγραφο του δίσκου στο Λονδίνο. Αυτός ο δεύτερος δίσκος παιζόταν μπροστά στο μικρόφωνο την ώρα του Τόμας Μαν.

Η προφητεία της κατάρρευσης του ναζισμού

Ο συγγραφέας σχολίαζε τις πολεμικές εξελίξεις, αποκάλυπτε τα εγκλήματα του ναζισμού, τις διώξεις των Εβραίων, προπηλάκιζε τον Χίτλερ και καλούσε τους συμπατριώτες του να τον ανατρέψουν επιμένοντας ότι η Γερμανία ήταν αναπόδραστο να χάσει έναν πόλεμο σε βάρος της ελευθερίας των λαών. Έτσι και στην εκπομπή του Απριλίου 1941 με αφορμή την εισβολή στην Ελλάδα:

«Μη νομίζετε ότι το ζήτημα είναι μόνο να δημιουργηθούν ακλόνητα τετελεσμένα, μπροστά στα οποία η ανθρωπότητα θα καμφθεί. Δεν πρόκειται να καμφθεί, γιατί δεν μπορεί να το κάνει. Μπορεί να σκέφτεται κανείς ό, τι θέλει για την ανθρωπότητα, να την περιφρονεί και να μην την εμπιστεύεται – ναι, μπορεί να είναι ελεεινή, έχει όμως μια θεϊκή σπίθα μέσα της, αδιάψευστη και ανεξίτηλη, τη σπίθα του πνεύματος και του καλού. Δεν μπορεί να αποδεχθεί τον οριστικό θρίαμβο του κακού, του ψεύδους και της βίας – γιατί απλώς δεν μπορεί να συμβιώσει μαζί του. Ο κόσμος που θα προέκυπτε από τη νίκη του Χίτλερ δεν θα ήταν μόνο ένας κόσμος γενικευμένης σκλαβιάς, αλλά και ένας κόσμος απόλυτου κυνισμού, ένας κόσμος μέσα στον οποίο θα ήταν εντελώς αδύνατο να διατηρήσει κανείς την πίστη του στο καλό, στο υψηλό που έχει μέσα του ο άνθρωπος, θα ήταν ένας κόσμος παραδομένος, υποταγμένος στο κακό. Κι αυτό δεν είναι δυνατόν να συμβεί, δεν μπορεί να γίνει ανεκτό. Η εξέγερση της ανθρωπότητας εναντίον ενός χιτλερικού κόσμου έσχατης απιστίας στο πνεύμα και το καλό – αυτή η εξέγερση είναι η βεβαιότητα των βεβαιοτήτων· θα είναι μια εξέγερση θεμελιώδης και μπροστά της τα „ακλόνητα τετελεσμένα“ θα αποτεφρωθούν σαν προσάναμμα φωτιάς.»

Η πολιτική εξέλιξη ενός μεγαλοαστού

Δεν ήταν πάντα κήρυκας της φιλελεύθερης δημοκρατίας ο Τόμας Μαν, ένας κομψός μεγαλοαστός κύριος, εξαιρετικός συγγραφέας, αλλά κατ’ αρχήν διφορούμενος πολιτικά. Το μακροσκελές έργο του «Στοχασμοί ενός απολιτικού», γραμμένο το 1918 κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μεταφρασμένο και στα ελληνικά στο μεταξύ, ήταν μια αναμφίβολη συνηγορία υπέρ του γερμανικού εθνικισμού. Φαίνεται ότι η δολοφονία του Εβραίου υπ. Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης Βάλτερ Ράτεναου το 1922 από ακροδεξιούς σηματοδότησε την εξέλιξη του Τόμας Μαν σε ακραιφνή δημοκράτη. Από τότε και στο εξής αντιτάχθηκε αταλάντευτα στον ανερχόμενο εθνικοσοσιαλισμό.

Τα μηνύματά του πάντως προς τους Γερμανούς ακροατές δεν συνάντησαν μόνον ευήκοα ώτα. Οι συμπατριώτες του δεν εξεγέρθηκαν και δεν ανέτρεψαν τον Χίτλερ, τελικά ο ελεύθερος κόσμος νίκησε τη Γερμανία. Ο Τόμας Μαν δημιούργησε με τις παρεμβάσεις του αντιπάθειες στην πατρίδα του, ιδίως όταν την ώρα που οι Σύμμαχοι βομβάρδιζαν γερμανικές πόλεις αυτός επέμενε ότι επρόκειτο για δίκαιη τιμωρία των γερμανικών εγκλημάτων. Δύσκολο να το δεχθεί αυτό κάποιος που προσπαθεί εκείνη την ώρα να σωθεί στα καταφύγια. Είναι οι δραματικές στιγμές της ιστορίας, κατά τις οποίες ο πόλεμος και ο θάνατος αίρουν τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στο δίκαιο και το άδικο. Έτσι όταν ο Τόμας Μαν επέστρεψε μετά τον πόλεμο στην Ευρώπη δεν εγκαταστάθηκε στη Γερμανία, αλλά στην Ελβετία, όπου και πέθανε το 1955.