100 εκδηλώσεις θα έχει περίπου το Φεστιβάλ Μπετόβεν (Beethovenfest) 2024 μέχρι την ολοκλήρωσή του στις 3 Οκτωβρίου. Και φέτος η έναρξη του διάσημου μουσικού φεστιβάλ της Βόννης είχε ως κεντρικό θέμα ένα επίκαιρο ζήτημα: τη Δημοκρατία.

Το μήνυμα του φεστιβάλ, μετά και τα σαρωτικά αποτελέσματα της AfD στη Σαξονία και τη Θουριγγία, είναι πως οι πολιτικές εξελίξεις αποτελούν ένα προειδοποιητικό σημάδι πως τα αιτήματα του κόσμου πρέπει να εισακουστούν περισσότερο. Πως πρέπει να συζητάμε περισσότερο μεταξύ μας, ακόμα και έντονα, να δεχόμαστε την αντίθετη άποψη και ιδανικά να βρίσκουμε λύσεις από κοινού.

Οι όπερες ως χώροι συναθροίσεων

Η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, στη δημοκρατία και στα πολιτιστικά δρώμενα ήταν ένα ζήτημα ήδη από τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Εκείνη την εποχή οι όπερες είχαν κυρίως γυάλινες προσόψεις, με σειρές πολλών παραθύρων, προκειμένου να τις αισθάνονται οι άνθρωποι πιο προσιτές – η τέχνη έπρεπε να βρίσκεται στο επίκεντρο της κοινωνίας, αντανακλώντας και τις αρχές της δημοκρατίας.

Βέβαια, οι άνθρωποι που στέκονταν απ’ έξω και κοιτούσαν μέσα στο λαμπερό κτήριο της όπερας, πολύ συχνά δεν είχαν τα λεφτά να αγοράσουν ένα εισιτήριο. Αντιθέτως όσοι παρακολουθούσαν τις παραστάσεις απολάμβαναν στα διαλείμματα ένα ποτήρι αφρώδη οίνο χαζεύοντας από τα ψηλά μπαλκόνια τη φωταγωγημένη πόλη. Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα ακόμα και σήμερα.

«Η δημοκρατική συμμετοχή δεν αφορά μόνο όσους αποτελούν ενεργό μέρος της, αλλά ιδίως εκείνους που είναι απ’ έξω», τονίζει ο Στέφεν Βάλτερ, διευθυντής του Beethovenfest. «Εκείνους που νιώθουν ότι κανείς δεν τους ακούει, δεν τους παρατηρεί, δεν τους καταλαβαίνει». Το φετινό σύνθημα του φεστιβάλ είναι μία λέξη: «Μαζί».

Μία συναυλία για όλους

Στο πνεύμα του φετινού φεστιβάλ λοιπόν ο Βάλτερ κατάφερε να προσφέρει στο κοινό μία εναρκτήρια συναυλία «για όλους». Η συναυλία που πραγματοποιήθηκε στην Όπερα της Βόννης δεν ήταν βέβαια δωρεάν. Την ίδια στιγμή όμως ο κόσμος που μαζεύτηκε στην πλατεία στο κέντρο της πόλης είχε τη δυνατότητα να παρακολουθήσει σχεδόν την ίδια συναυλία με αυτήν που γινόταν στην όπερα και μάλιστα δωρεάν – η μόνη διαφορά ήταν πως τα κομμάτια παρουσιάστηκαν κατ' αντίστροφη σειρά!

Ενώ το techno συγκρότημα MEUTE από το Αμβούργο έμπαινε για παράδειγμα στην όπερα με ένα πένθιμο εμβατήριο, η Kammerakademie Potsdam έπαιζε στο κέντρο της πόλης την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν υπό τη διεύθυνση της Κινέζας Ελίμ Τσαν. Αργότερα το σύνολο έπαιξε και πάλι τη Συμφωνία στην όπερα, σε μία εξίσου εντυπωσιακή εκτέλεση, ενώ οι MEUTE έπαιξαν στην πλατεία.

Το πένθιμο εμβατήριο του συγκροτήματος από το Αμβούργο μετατράπηκε γρήγορα σε ένα διασκεδαστικό κομμάτι με σαξόφωνο, ξυλόφωνο και φυσικά τύμπανα και τρομπέτες. Πάνω στο τύμπανο της μπάντας υπήρχε και ένα χαρτί που έγραφε “Peace” («Ειρήνη»).

Πώς και συμμετέχει όμως ένα συγκρότημα με εμβατήρια σε μία κλασική συναυλία; Ο λόγος δεν είναι άλλος από τον Στέφεν Βάλτερ: τα τελευταία τρία χρόνια που έχει αναλάβει διευθυντής του φεστιβάλ, αρέσει πολύ στον Βάλτερ να αναμειγνύει ξένα και παραδοσιακά ακούσματα σε μία συναυλία, σε μία εντελώς διαφορετική προσέγγιση της κλασικής μουσικής.

Ο Μπετόβεν… αλλιώς

Αρκετοί μουσικοί του φεστιβάλ ερμήνευσαν με νέους, διαφορετικούς τρόπους τα κομμάτια του Μπετόβεν. Ο Γεωργιανός πιανίστας Γκιόργκι Γκιγκασβίλι για παράδειγμα έπαιξε με τον δικό του τρόπο τις παραλλαγές Eroica του Μπετόβεν – με μεγαλύτερες παύσεις, απότομες επιταχύνσεις, εντελώς διαφορετικά από αυτό που έχει συνηθίσει ένας ακροατής κλασικής μουσικής.

Η Kammerakademie Potsdam ερμήνευσε και αυτή διαφορετικά την 5η Συμφωνία, με την Ελίμ Τσαν να αποφασίζει να αναδείξει όργανα τα οποία «κρύβονται» στις κλασικές εκτελέσεις της Συμφωνίας. Επίσης, η ερμηνεία της ορχήστρας είναι ταχύτερη, χωρίς πολλές φιοριτούρες. «Η ορχήστρα μας μιλάει μία πολύ λιτή και άμεση γλώσσα», εξηγεί στην DW ο Πέτερ Ράινερ, πρώτο βιολί της Kammerakademie Potsdam.

Να σώσουμε τον κόσμο και το κλίμα

Η μουσική αποτελεί και ένα από τα καλύτερα μέσα για να μεταδώσει κάποιος ένα μήνυμα. Αυτό ακριβώς έκανε στην εναρκτήρια συναυλία και η ακτιβίστρια του κλίματος Λουίζα Νόιμπαουερ, γνωστή για τη συνεργασία της με την Γκρέτα Τούνμπεργκ στα πλαίσια του Fridays for Future. Στη συναυλία η Νόιμπαουερ εκφώνησε ένα κείμενο σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στον κόσμο υπό τη συνοδεία της Cavatina του Μπετόβεν από το κουαρτέτο εγχόρδων Νο 13 (op. 130) – που επιλέχθηκε για συγκεκριμένο λόγο.

Το 1977 στάλθηκαν στο Διάστημα δύο επίχρυσα χάλκινα 12ιντσα βινύλια, τα οποία περιλάμβαναν τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της ανθρωπότητας, ώστε να τα βρουν πιθανά εξωγήινα όντα. Μέσα σε αυτά ήταν και η Cavatina του Μπετόβεν από το κουαρτέτο εγχόρδων του No 13.

Στόχος ήταν να δείξει κανείς τα όμορφα στοιχεία του κόσμου, όπως είπε η Νόιμπαουερ. Τώρα όμως υπάρχει «μία πρόοδος που γίνεται ολοένα και πιο απρόβλεπτη, τεχνολογίες ολοένα και πιο επικίνδυνες και μηχανές που χαλούν περισσότερα απ’ όσα φτιάχνουν». Η έκκληση της ακτιβίστριας: να προσπαθήσουμε όλοι μαζί να σώσουμε τον πλανήτη και να μην εγκαταλείψουμε την ελπίδα.

Η Παγκόσμια Χορωδία Νέων ερμήνευσε Μπετόβεν

Το πρώτο Σαββατοκύριακο του φεστιβάλ παρουσιάστηκε και το Campus Project της DW και του Beethovenfest, με τραγουδιστές και τραγουδίστριες απ’ όλον τον κόσμο να συμμετέχουν με την Παγκόσμια Χορωδία Νέων και να ερμηνεύουν με τη γερμανική Ομοσπονδιακή Ορχήστρα Νέων την 9η Συμφωνία του Μπετόβεν – μία Συμφωνία για την ειρήνη, τη χαρά και τη συνύπαρξη.

O μαέστρος Ταν Ντουν, με καταγωγή από την Κίνα και τις ΗΠΑ, ήταν αυτός που διηύθυνε την 9η του Μπετόβεν, όπως και το Choral Concerto: Nine, μία δική του σύνθεση στην οποία «παντρεύει την 9η Συμφωνία με ακούσματα από την πατρίδα του. Μετά την ολοκλήρωση της παράστασης, η οποία προβλήθηκε live από την DW και ανέβηκε στο κανάλι της DW στο YouTube για την κλασική μουσική, το κοινό αποθέωσε τον μαέστρο και τους νέους μουσικούς.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς