Τις τελευταίες εβδομάδες η τιμή του φυσικού αερίου παρουσιάζει και πάλι άνοδο – επαναφέροντας έτσι τη δυσάρεστη ανάμνηση της ενεργειακής κρίσης μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022.

Εκείνη την περίοδο οι τιμές της ενέργειας σε συνδυασμό με τον υψηλό πληθωρισμό είχαν προκαλέσει έντονη ανησυχία για ενδεχόμενα black outs, επιβάρυναν πολύ τους βιομηχανικούς κλάδους με υψηλή κατανάλωση ενέργειας και οδήγησαν σε κλείσιμο βιομηχανικών μονάδων, όπως και σε πολλές απολύσεις. Παρ’ όλα αυτά η Ευρώπη κατάφερε να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις κατά τους δύο τελευταίους χειμώνες λόγω και των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών.

Με το κρύο που έφερε ωστόσο αυτός ο Νοέμβριος η τιμή του φυσικού αερίου ανέβηκε και πάλι, φτάνοντας στις 21 Νοεμβρίου ακόμη και τα 49 ευρώ ανά Μεγαβατώρα – το υψηλότερο επίπεδο εδώ και περισσότερο από έναν χρόνο.

Είναι δικαιολογημένη η ανησυχία;

Εξαιτίας των χαμηλότερων θερμοκρασιών αυξήθηκε έντονα και η κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση. Την ίδια στιγμή στη βόρεια Ευρώπη καταγράφηκαν ήπιοι άνεμοι, με αποτέλεσμα να περιοριστεί και η παραγωγή αιολικής ενέργειας – και ως εκ τούτου να αυξηθεί περαιτέρω η ζήτηση για φυσικό αέριο.

Βέβαια, οι τιμές εξακολουθούν να βρίσκονται σε επίπεδα αρκετά χαμηλότερα από αυτά του 2022, διότι η συνολική ζήτηση φυσικού αερίου έχει μειωθεί μέσα στην τελευταία διετία. Επιπλέον, η αξιοσημείωτη τιμολογική αύξηση του Νοεμβρίου οφείλεται και στο γεγονός ότι καθ' όλο το υπόλοιπο έτος οι τιμές παρέμεναν χαμηλότερες από οποιαδήποτε άλλη περίοδο μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.

«Από τα μέσα Σεπτεμβρίου οι τιμές έχουν αυξηθεί κατά περίπου 40%», δηλώνει στην DW o Πέτρας Κάτινας, ενεργειακός αναλυτής στο CREA (Centre for Research on Energy and Clean Air). «Αυτή ήταν μία μεγάλη και ξαφνική αύξηση». Πολλοί ανησυχούν πως ένας πιο ψυχρός χειμώνας θα μειώσει αισθητά τα αποθέματα ενέργειας – και έτσι θα τροφοδοτήσει εκ νέου άνοδο των τιμών.

Ο Κάτινας παρατηρεί ωστόσο πως η επιρροή της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή αγορά έχει περιοριστεί σημαντικά από το 2022, εξ ου και το να μιλάει κανείς για «κρίση» είναι κάπως υπερβολικό. «Δεν θα το χαρακτήριζα ως κρίση, ιδίως εάν λάβουμε υπόψιν τι συνέβη κατά το 2022 και το 2023», προσθέτει ο ειδικός. «Η πλειοψηφία των κρατών-μελών της ΕΕ δεν εξαρτάται πλέον τόσο πολύ από το ρωσικό αέριο».

Τι γίνεται τελικά με το ρωσικό αέριο;

Όσον αφορά τις προμήθειες φυσικού αερίου της ΕΕ, η Ρωσία εδώ και καιρό δεν διαδραματίζει πλέον τόσο κομβικό ρόλο όσο παλαιότερα. Το 2021 το ρωσικό αέριο αγωγού αποτελούσε το 40% των εισαγωγών των κρατών-μελών, ένα ποσοστό που το 2023 υποχώρησε στο 9%.

Εντωμεταξύ οι ρωσικές προμήθειες αερίου αγωγού προς την ΕΕ φαίνεται να διακόπτονται εντελώς σιγά-σιγά. Έπειτα από μία δικαστική διαμάχη η Αυστρία, ένα από τα τελευταία ευρωπαϊκά κράτη που εξακολουθεί να προμηθεύεται αέριο αγωγού από τη Ρωσία, αποφάσισε να θέσει τέλος στις προμήθειες από τη ρωσική κρατική εταιρεία ενέργειας Gazprom. Η Σλοβακία και η Ουγγαρία εξακολουθούν να προμηθεύονται ρωσικό αέριο, όλα όμως δείχνουν πως οι εισαγωγές αυτές θα διακοπούν στο τέλος του έτους.

Η πενταετής σύμβαση μεταφοράς αερίου μεταξύ της Gazprom και της ουκρανικής κρατικής εταιρείας Naftogaz για τη μεταφορά ρωσικού αερίου μέσα από την ουκρανική επικράτεια ολοκληρώνεται φέτος και η ουκρανική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει πως δεν πρόκειται να υπάρξει συμφωνία για επέκτασή της. Όπως εξηγεί και ο Μπόρις Ντοντόνοφ, επικεφαλής του Κέντρου Μελετών για την Ενέργεια και το Κλίμα στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου, «η Ουκρανία δεν έχει κανένα οικονομικό συμφέρον για την επέκταση της συμφωνίας».

Είναι το LNG η λύση σε όλα τα προβλήματα;

Λόγω της μείωσης των προμηθειών ρωσικού αερίου αγωγού από το 2022 το υγροποιημένο αέριο (LNG) έχει γίνει πολύ σημαντικό τόσο για τη Ρωσία όσο και για την ΕΕ. Φέτος οι εισαγωγές ρωσικού LNG στην ΕΕ έχουν αυξηθεί μέχρι στιγμής κατά περίπου 15%.

Ο Ντοντόνοφ υποστηρίζει από την πλευρά του πως δεδομένης της προσφοράς LNG από τις ΗΠΑ η Ευρώπη δεν θα χρειάζεται πλέον ρωσικό αέριο για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της. Ο ειδικός εκτιμά πως με την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο ο Ντόναλντ Τραμπ θα αυξήσει την παραγωγή LNG – και τότε η Ευρώπη θα είναι κατά πάσα πιθανότητα έτοιμη για μία μεγάλη συμφωνία προμήθειας αερίου από τις ΗΠΑ.

Ο Εντ Κοξ, επικεφαλής για το παγκόσμιο υγροποιημένο φυσικό αέριο στην ICIS, ανεξάρτητη εταιρεία παροχής δεδομένων για τις πρώτες ύλες, επισημαίνει πως το υγροποιημένο αέριο αποτελεί πλέον το 34% του αερίου που υπάρχει στην Ευρώπη – ένα ποσοστό διπλάσιο σε σύγκριση με την περίοδο πριν τη ρωσική εισβολή. Ταυτοχρόνως όμως η μετάβαση στο υγροποιημένο φυσικό αέριο σημαίνει και ότι η Ευρώπη είναι πιο ευάλωτη στη διεθνή αύξηση των τιμών.

Ο Κοξ πιστεύει πως, εάν πράγματι ο χειμώνας είναι ψυχρότερος από τους προηγούμενος και εφ' όσον δεν επεκταθεί η συμφωνία με την Ουκρανία, η Ευρώπη θα μπορούσε να συνεχίσει να καλύπτει τις ανάγκες της σε φυσικό αέριο με LNG. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος αισθητά υψηλότερων τιμών, διότι η προσφορά LNG δεν μπορεί να αυξηθεί σημαντικά σε σύντομο χρονικό διάστημα. «Η Ευρώπη μπορεί να προμηθευτεί αρκετό υγροποιημένο αέριο, εάν το χρειάζεται. Αυτό θα σήμαινε ωστόσο ότι οι ευρωπαϊκές τιμές θα αυξηθούν, προκειμένου να μπορούν να ανταγωνιστούν τη ζήτηση από την Ασία».

Επιπλέον, οι υψηλότερες τιμές θα έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες. Εν κατακλείδι, όπως συνοψίζει ο Κοξ, «το ζήτημα δεν είναι το εάν θα έχουμε αρκετό LNG ή φυσικό αέριο, αλλά το πόσο ακριβά θα μας κοστίσει».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς