«Ιδιοφυία της εξωτερικής πολιτικής ή εξουσιομανής χωρίς ηθικούς φραγμούς;» διερωτάται το Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων (dpa) σκιαγραφώντας την πολιτική κληρονομιά του Χένρι Κίσινγκερ. Οι αμέτρητοι επικριτές του τον κατηγορούν για παρασκηνιακές συνωμοσίες, απρόκλητες παρεμβάσεις, ακόμη και για εγκλήματα πολέμου. Για τους εξίσου πολυάριθμους φίλους του, ο Χένρι Κίσινγκερ- σύμβουλος εθνικής Ασφάλειας και αργότερα υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ επί Ρίτσαρντ Νίξον- ήταν η κορυφαία μορφή της αμερικανικής, αν όχι και της διεθνούς διπλωματίας.

Μοναδική ήταν η συμβολή του στην απρόσμενη προσέγγιση των Αμερικανών με τη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα. Η μυστική διπλωματία του Κίσινγκερ οδήγησε στην πρώτη αμερικανοσοβιετική συμφωνία SALT (Strategic Arms Limitation Talks) για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων και στην ιστορική επίσκεψη του προέδρου Νίξον στο Πεκίνο το 1972. Όλα αυτά στο απόγειο του «Ψυχρού Πολέμου». Επιπλέον ο Κίσινγκερ ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο στις διαμεσολαβητικές προσπάθειες για να τερματιστεί ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ το 1973, δρομολογώντας ουσιαστικά την ιστορική προσέγγιση της Αιγύπτου με το Ισραήλ.

Αλλά όπως επισημαίνει για τον Κίσινγκερ ο Κρις Ντίξον, ιστορικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας «η υστεροφημία του θα παραμείνει διαμφισβητούμενη. Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν ότι υπάρχουν σημαντικά επιτεύγματα, όπως η αποκλιμάκωση με τη Σοβιετική Ένωση και το άνοιγμα της Κίνας προς τη Δύση. Υπάρχουν όμως και σκιές, για παράδειγμα στην Ασία και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής».

Από τη Χιλή στο …βραβείο Νομπέλ

Χαρακτηριστική περίπτωση της τακτικής Κίσινγκερ ήταν ο χειρισμός του πολέμου στο Βιετνάμ, τον οποίο είχε «κληροδοτήσει» στον Ρίτσαρντ Νίξον ο Τζον Κένεντυ. Επί Νίξον οι Αμερικανοί συνέχιζαν να βομβαρδίζουν το Ανόι, ενώ επέκτειναν τους βομβαρδισμούς και στην Καμπότζη- με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι- κάτι που ωστόσο διέψευδαν, ενώ ταυτόχρονα άρχιζαν μυστικές διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου. Μετά την υπογραφή της κατάπαυσης του πυρός ο Χένρι Κίσινγκερ τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Ειρήνης, από κοινού με τον Βιετναμέζο ηγέτη Λε Ντουκ, ο οποίος ωστόσο αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο. Πάντως ο Κίσινγκερ δήλωσε μετά την απονομή ότι «από τη συμμετοχή μου στη δημόσια ζωή, τίποτα δεν με έχει συγκινήσει τόσο πολύ όσο αυτό το βραβείο».

Οι ελιγμοί του Χένρι Κίσινγκερ γίνονται αντιληπτοί με όρους «ρεαλπολιτίκ», όχι με όρους ιδεολογίας. Και αυτό είχε γίνει σαφές από πολύ νωρίς. Χαρακτηριστικά ήταν τα όσα ανέφερε σε τηλεοπτική συνέντευξη στη δεκαετία του '50, απαντώντας στο ερώτημα εάν ήταν σωστή η αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων στον Λίβανο, προκειμένου να αποφευχθεί μία γενίκευση της εμφύλιας σύρραξης: «Υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν όταν ελήφθη η απόφαση, ήταν μία σωστή απόφαση, θα ευχόμουν όμως η πολιτική των προηγούμενων ετών να μην είχε διαμορφώσει αυτές τις συνθήκες», ανέφερε ο ανερχόμενος, την εποχή εκείνη, «μάγος της διπλωματίας».

Αδιευκρίνιστος παραμένει ο ρόλος του Κίσινγκερ στο στρατιωτικό πραξικόπημα της Χιλής και τη δολοφονία του εκλεγμένου σοσιαλιστή προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε το 1973. Οι επικριτές του θεωρούν ότι είχε άμεση ανάμειξη, ο ίδιος το είχε διαψεύσει επανειλημμένα. «Δεν γνωρίζαμε τίποτα για το πραξικόπημα του 1973» ανέφερε ο Κίσινγκερ μιλώντας, ως υπουργός Εξωτερικών, στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της αμερικανικής Γερουσίας.

Αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της περιόδου εκείνης δείχνουν ωστόσο ότι ο Κίσινγκερ είχε δώσει τις «ευλογίες» του στο πραξικόπημα του στρατηγού Πινοτσέτ που οδήγησε στην ανατροπή του Αλιέντε, ενώ ταυτόχρονα στήριζε την εισβολή της Ινδονησίας στο Ανατολικό Τιμόρ και δεν αντιδρούσε στις μαζικές εκτελέσεις που ακολούθησαν την ανεξαρτητοποίηση του Μπαγκλαντές από το Πακιστάν το 1971. Το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων συμπληρώνει ότι ο Κίσινγκερ δεν φάνηκε να βασανίζεται από «τύψεις συνειδήσεως» όταν η χούντα των Αθηνών ανέτρεψε τον Μακάριο και η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο.

Περιζήτητος και μετά την αποχώρησή του

Με την έλευση των Δημοκρατικών και του Τζίμυ Κάρτερ στον Λευκό Οίκο ο Χένρι Κίσινγκερ αποχώρησε από δημόσια αξιώματα, αλλά συνέχισε να πρωταγωνιστεί στη δημόσια ζωή με τον δικό του τρόπο. «Larger than life» τον χαρακτηρίζει ο Αυστραλός ιστορικός Κρις Ντίξον και υποστηρίζει ότι η γοητεία που ασκούσε ο Χένρι Κίσινγκερ, τουλάχιστον στο αμερικανικό κοινό, οφείλεται εν μέρει σε ένα αντιφατικό στοιχείο της προσωπικότητάς του. «Αν και ήταν διπλωμάτης, δεν απέφευγε τα φώτα της δημοσιότητας. Εδώ υπάρχει ένα στοιχείο αντίφασης. Μεγάλο μέρος των διπλωματικών ζυμώσεων για τον τερματισμό του πολέμου στο Βιετνάμ, έγινε φυσικά στο παρασκήνιο. Από την άλλη πλευρά, ο ίδιος είχε μία αδυναμία στη δημοσιότητα. Πρόκειται ασφαλώς για μία ενδιαφέρουσα μείξη…»

Το βιβλίο του Χένρι Κίσινγκερ «Διπλωματία» είναι ασφαλώς από τα πιο ενδιαφέροντα εγχειρίδια εξωτερικής πολιτικής που έχουν γραφτεί τις τελευταίες δεκαετίες. Το ίδιο ισχύει και για το «On China», ένα ακόμη μπεστ-σέλερ με την υπογραφή του Χένρι Κίσινγκερ. Μέχρι το τέλος ο «μάγος της αμερικανικής διπλωματίας» παρέμεινε δραστήριος. Αίσθηση προκάλεσε η επίσκεψή του στο Πεκίνο τον Ιούλιο του 2023, όπου μάλιστα έγινε δεκτός από τον πρόεδρο Σι Τζιπίνγκ. Να ήταν άραγε σύμπτωση ότι λίγο αργότερα- και μετά από μία περίοδο ψυχρότητας- άρχισαν να πυκνώνουν οι επίσημες επαφές Αμερικανών και Κινέζων αξιωματούχων, με αποκορύφωμα την πρόσφατη εγκάρδια συνάντηση του Σι Τζιπίνγκ με τον Αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν;