Το 2018 η περιβαλλοντική εταιρεία NABU, το Υπουργείο Περιβάλλοντος του κρατιδίου της Κάτω Σαξονίας και η αλυσίδα εκπτωτικών σουπερμάρκετ Penny προέβησαν σε μία εντυπωσιακή κίνηση ευαισθητοποίησης των καταναλωτών, αφαιρώντας από τα ράφια ενός καταστήματος όλα τα προϊόντα που δεν θα υπήρχαν χωρίς τα έντομα – από τα 2.500 διαθέσιμα προϊόντα έμειναν μόλις περίπου 1.000.

Η χρηματική αποτίμηση της επικονίασης

Στα έντομα που επικονιάζουν τα φυτά δεν συγκαταλέγονται μονάχα οι μέλισσες, αλλά και οι σφήκες, οι μύγες, τα σκαθάρια, ακόμη και τα κουνούπια. Τα έντομα αυτά είναι οι «μεταφορείς» της αρσενικής γύρης, η οποία πρέπει να φτάσει στο λεγόμενο στίγμα ενός άλλου φυτού, προκειμένου αυτό να γονιμοποιηθεί – και έτσι να αποφέρει τον καρπό του, όπως για παράδειγμα ένα μήλο.

Ορισμένα φυτά μπορούν να επικονιαστούν ακόμη και με τον αέρα, ενώ άλλα, όπως τα σιτηρά, μπορούν να γονιμοποιηθούν μόνα τους. Ωστόσο για περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων η επικονίαση είναι κομβικής σημασίας.

Με άλλα λόγια, στη γλώσσα του χρήματος, τα έντομα-επικονιαστές παράγουν ετησίως σοδειές αξίας έως και 500 δισεκατομμυρίων ευρώ – ένα ποσό που πλησιάζει το… ΑΕΠ του Βελγίου. Εάν από αύριο εξέλειπαν τα έντομα-επικονιαστές, εκτιμάται πως η παγκόσμια συγκομιδή θα μειώνονταν ακόμη και κατά 90%.

Όλα τα έντομα είναι απαραίτητα

Σημαντικό ρόλο στην επικονίαση παίζουν οι μέλισσες – και μάλιστα όλα τα είδη μελισσών. Επιπλέον, όσο περισσότερες είναι συγκεκριμένα οι άγριες μέλισσες που συμμετέχουν στη γονιμοποίηση των φυτών, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η απόδοση της συγκομιδής.

Την ίδια στιγμή πάντως οι σχετικές επιστημονικές έρευνες δείχνουν πως 25-50% των επικονιάσεων δεν γίνονται από μέλισσες, αλλά από άλλα έντομα – για παράδειγμα μύγες, σκαθάρια ή πεταλούδες.

Η ευεργετική βοήθεια των σφηκών

Ευεργετική φαίνεται πως είναι και η επικονίαση από ένα είδος εντόμων, το οποίο οι περισσότεροι απεχθάνονται: τις σφήκες.

Οι σφήκες τρέφονται κυρίως με χυμούς ζάχαρης από φυτά και άνθη – εξ ου και… ενθουσιάζονται όταν βλέπουν ένα παγωτό. Ταυτοχρόνως επικονιάζουν άλλα είδη φυτών από τις μέλισσες. Σήμερα όμως οι σφήκες χρειάζονται και ζωική πρωτεΐνη, με αποτέλεσμα να τρώνε συχνά μικρότερα έντομα, όπως για παράδειγμα κάμπιες.

Εάν οι σφήκες δεν έτρωγαν τα μικρότερα αυτά έντομα, τα παράσιτα στις σοδειές θα πολλαπλασιάζονταν, ενώ πολλά από αυτά είναι και φορείς ασθενειών. Γι’ αυτό και η προσφορά τους στα οικοσυστήματα εκτιμάται πως σε οικονομικούς όρους φτάνει τα 417 δισεκατομμύρια αμερικανικά δολάρια ετησίως.

Επίσης, το δηλητήριο των σφηκών έχει και φαρμακευτική χρησιμότητα, καθώς εξουδετερώνει αποτελεσματικά διάφορα βακτήρια και μύκητες. Υπάρχει μάλιστα και ένα συγκεκριμένο είδος σφήκας, το δηλητήριο της οποίας ενδέχεται να είναι αποδοτικό στη θεραπεία του καρκίνου του ήπατος.

Και τα κουνούπια σε τι είναι χρήσιμα;

Τα κουνούπια είναι ένα παρεξηγημένο έντομο – εξάλλου απ’ όλα τα είδη κουνουπιών μονάχα ένα από αυτά μας τσιμπάει.

Τα κουνούπια τρέφονται κατά κύριο λόγο με νέκταρ και τους χυμούς των φυτών και συμβάλλουν και αυτά στην επικονίαση. Αίμα χρειάζονται μόνο τα θηλυκά κουνούπια, διότι έχουν ανάγκη από πρωτεΐνες για τα αυγά τους. Ναι, τα κουνούπια που μας τσιμπάνε μπορεί να φέρουν επικίνδυνες ασθένειες. Αποτελούν όμως και σημαντική τροφή για άλλα ζώα, όπως πουλιά και ψάρια. Τέλος, τα πολύ μικρά άνθη των καρπών του κακάο γονιμοποιούνται πρωτίστως από μικρά κουνούπια. Επομένως, εάν δεν υπήρχαν κουνούπια, δεν θα είχαμε και καθόλου σοκολάτα!

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς