Η σύμπτωση το έφερε να περάσω τις δύο πρώτες εβδομάδες της «νέας ζωής» μου στη Γερμανία στην κοινότητα του Ζίντσιγκ, στις όχθες του ποταμού Αρ, παραποτάμου του Ρήνουστα σύνορα της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας με τη Ρηνανία-Παλατινάτο. Εκεί που τον Ιούλιο του 2021 πλημμύρες χωρίς προηγούμενο σκότωσαν μέσα σε λίγα λεπτά στην ουσία 134 ανθρώπους, έστειλαν στο νοσοκομείο εκατοντάδες και κατέστρεψαν περιουσίες δισεκατομμυρίων. Δεν το είχα συνειδητοποιήσει αρχικά, μέχρι τη στιγμή που στο δωμάτιο που έμενα έπεσα πάνω σε ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από τις ημέρες εκείνες.

Μια ημέρα αξέχαστη

14 Ιουλίου 2021, μια ημέρα που, όπως έγραψε ένας Γερμανός δημοσιογράφος, έχει για τους κατοίκους της περιοχής μια ιστορικότητα ανάλογη της ημέρας που έπεσε το Τείχος ή της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Οι ιδιοκτήτες του συγκροτήματος που με φιλοξένησε δεν φάνηκε να έχουν μεγάλη όρεξη να θυμηθούν εκείνες τις στιγμές, αλλά το ενδιαφέρον μου τους... υποχρέωσε. Παραδέχτηκαν ότι αυτή η βιβλική καταστροφή (και εδώ ο όρος δεν είναι απαραιτήτως κλισέ) τους έκανε να αναθεωρήσουν πολλά. Αλλά τους έδωσε και την αφορμή για την ανακαίνιση, που τελικά οδήγησε στο να μετατρέψουν ένα κομμάτι της παλιάς κατοικίας σε σύγχρονα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Όχι, δεν σκέφτηκαν ποτέ να φύγουν, και αυτό ισχύει για τη συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων της περιοχής.

Σήμερα τα σημάδια της μανίας των ποταμών είναι σχεδόν ανύπαρκτα, αν δεν ξέρεις πού να τα ψάξεις. Μόνο ένα 10% των σπιτιών και εγκαταστάσεων δεν έχει επισκευαστεί ή ανακαινιστεί, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Κάποιες υποδομές παραμένουν ακόμη τραυματισμένες και αυτό αφορά κυρίως το έτσι κι αλλιώς «κουρασμένο» συνολικά σιδηροδρομικό δίκτυο.

Συγκολλητική ουσία

Αυτό που μου είπαν οι μάρτυρες της καταστροφής και μπορούσες να το καταλάβεις ακόμα και από το προαναφερθέν άλμπουμ με τις φωτογραφίες ήταν ότι σίγουρα οι κοινότητες δέθηκαν μεταξύ τους, ανασκουμπώθηκαν και άρχισαν από την επόμενη κιόλας μέρα να προσπαθούν να εξαφανίσουν τα σημάδια της καταστροφής. Παρατράγουδα υπήρξαν, «εργολάβοι» απατεώνες από το πουθενά εκμεταλλεύτηκαν την αγωνία για γρήγορη αποκατάσταση, αλλά ο συνολικός απολογισμός είναι μάλλον θετικός. Το συλλογικό τραύμα μετατράπηκε σε μεγάλο βαθμό σε συγκολλητική ουσία.

Αυτό που δεν θα γιατρευτεί ίσως ποτέ είναι το σκοτείνιασμα στα πρόσωπα των ανθρώπων, όταν θυμούνται εκείνες τις δραματικές ώρες. Ενας «πρεσβευτής της ανοικοδόμησης», όπως τον βάφτισαν οι γείτονές του, σε ένα γειτονικό χωριό, ο οποίος ασχολείται τόσο με θέματα υλικής αποκατάστασης όσο και ψυχικής στήριξης, έλεγε στην εφημερίδα Kölner Stadt-Anzeiger ότι πολλοί άνθρωποι ντράπηκαν να αξιοποιήσουν την ευκαιρία για ψυχολογική υποστήριξη, ελπίζοντας να γιατρέψουν τα τραύματα μόνοι τους με τη βοήθεια του χρόνου και της λήθης. Δεν είναι απαραιτήτως η καλύτερη μέθοδος. Και η κάλυψη της ψυχικής θεραπείας από τα ασφαλιστικά ταμεία προβλέπεται να τελειώσει στις 31 Δεκεμβρίου αυτού του χρόνου. Για κάποιους αυτό είναι ντροπιαστικό και κοντόφθαλμο.

Το σίγουρο είναι ότι όταν η κλιματική κρίση δεν είναι μόνο ένα αφηρημένο σενάριο, αλλά σου χτυπά την πόρτα ή μάλλον στη γκρεμίζει με ορμή, τότε καταλαβαίνεις ότι δεν υπάρχει πια άλλος χρόνος για χάσιμο. Πόλεις και χωριά, σπίτα και υποδομές πρέπει πλέον να μπορούν να προστατευτούν από συμβάντα που μέχρι πρότινος ανήκαν στην κατηγορία του αφάνταστου. Ό,τι συνέβη μια φορά μπορεί να απειλήσει ξανά.

Το ξύπνημα των Ελβετών

Κάτι ανάλογο συνέβη αυτό το καλοκαίρι και στους γείτονες Ελβετούς. Εγώ υπήρξα πάλι τυχερός. Διέσχισα τη χώρα, στον οδικό άξονα που συνδέει την Ιταλία με τη Γερμανία, στα μέσα Ιουνίου, λίγες μόλις μέρες πριν οι νεροποντές δίχως τέλος προκαλέσουν μεγάλες πλημμύρες και μαζικές κατολισθήσεις, γκρεμίζοντας μέσα σε όλα τα υπόλοιπα και μια γέφυρα αυτής της ζωτικής για την κίνηση στην Ευρώπη οδικής αρτηρίας, που θα χρειαστεί μήνες για να επισκευαστεί και να προφυλαχθεί για να μην ξαναβρεθεί έκθετη σε παρόμοιο κίνδυνο. Oι νεκροί ήταν επισήμως επτά, αλλά πολλοί άνθρωποι παραμένουν ακόμα με τον χαρακτηρισμό «αγνοούμενοι».

Οπως έγραψε η εφημερίδα της Ζυρίχης Neue Zürcher Zeitung, μια ολόκληρη χώρα ξύπνησε από τον λήθαργο μιας ψευδαίσθησης, συνειδητοποίησε μέσα σε λίγες ώρες ότι ακραία φαινόμενα δεν είναι μόνο πολύ συχνότερα, αλλά και πολύ βαρύτερα σε περιοχές που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ασφαλείς, αιώνια ανέγγιχτες από το κακό.

Οι χείμαρροι δεν παρέσυραν μόνο δέντρα, σπίτια, εργοστάσια, γέφυρες και αυτοκίνητα, αλλά και την αυταρέσκεια εκείνων που θεωρούσαν την κλιματική κρίση κάτι μακρινό και αναπόδεικτο. Η καθημερινότητα φορτώθηκε αυτομάτως με ρίσκα που ως χθες ήταν άγνωστα και δεν απασχολούσαν κανέναν. Θα μπορούσες να την πεις αυτή και μια «ανιστόρητη προσέγγιση», αφού σύμφωνα με την εφημερίδα οι ιστορικοί έχουν αποδείξει με στοιχεία ότι η «ελβετοποίηση» της Ελβετίας, η συγκρότηση μιας κοινής εθνικής συνείδησης σφυρηλατήθηκε τον 19ο αιώνα, μεταξύ των άλλων και από την αλληλεγγύη των ανθρώπων μεταξύ τους, μετά από φυσικές καταστροφές.

Παλιά πρωτόκολλα, νέες προκλήσεις

Τα τελευταία 100 χρόνια είχαν λείψει συχνά ακραία φαινόμενα. Δεν ήταν απλώς ότι η «θεά τύχη» είχε σφραγίσει κάρτα μόνιμου κατοίκου στη χώρα. Οι Ελβετοί είχαν πράγματι ένα εξελιγμένο σύστημα πρόληψης και αντιμετώπισης κρίσεων. Απλώς πλέον η κλιματική αλλαγή το έχει καταστήσει ανεπαρκές. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία κρατικών οργανισμών περίπου 1,8 εκατομμύρια κάτοικοι της χώρας ζουν σε απειλούμενες περιοχές. Το φαινόμενο του θερμοκηπίουανεβάζει εδώ γρηγορότερα τις θερμοκρασίες από ό,τι σε άλλα σημεία του πλανήτη, πάγοι λιώνουν, εδάφη αλλάζουν σύσταση, κατολισθήσεις συμβαίνουν όλο και συχνότερα, ειδικά σε περιόδους παρατεταμένης βροχόπτωσης. Για να δουλέψουν όλα σαν «ελβετικό ρολόι» θα χρειαστεί τώρα ένα πολύ πιο σύνθετο και κοστοβόρο «κούρδισμα». Ενίσχυση υποδομών, νέα πρωτόκολλα έκτακτης ανάγκης και κυρίως πολύ πιο γρήγορα και δραστικά μέτρα προστασίας του κλίματος.

Ο χρόνος που δεν περισσεύει

Η συζήτηση είναι ανάλογη με αυτή της Γερμανίας. Άλλωστε και εκεί ο Ιούνιος με πλημμύρες ξεκίνησε πάλι. Αυτή τη φορά στον Νότο, κυρίως σε περιοχές της Βαυαρίας. Δεν αρκεί λοιπόν να φτιάχνεις μόνο φράγματα και λεκάνες απορροής ή παρακαμπτήριες για τους ποταμούς. Πρέπει να χτυπήσεις το πρόβλημα στη ρίζα. Για αυτό χρειάζονται χρήματα. Που συνήθως λείπουν. Ειδικά τώρα, που η Ευρώπη έχει στρέψει το ενδιαφέρον της στην άμυνα από τον Ρώσο εχθρό, ανοίγοντας τις κάνουλες για τα αντίστοιχα υπουργεία και εκτοξεύοντας τις στρατιωτικές δαπάνες. Η αντίληψη μοιάζει να είναι πως ο κλιματικός εχθρός και η «άμυνα» απέναντι σε αυτόν μπορεί να περιμένει. Τουλάχιστον αυτό δείχνουν να πιστεύουν κάποιοι πολιτικοί. Αυτό το άλμπουμ με τις φωτογραφίες του Αρ ακριβώς τρία χρόνια πριν θα ήταν το πιο χρήσιμο δώρο που θα μπορούσε να τους στείλει κανείς σήμερα.