Δύο μεγάλες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής πολιτικής έφυγαν από τη ζωή την ίδια ημέρα, στα τέλη Δεκεμβρίου: ο Γάλλος σοσιαλιστής Ζακ Ντελόρ και ο Γερμανός χριστιανοδημοκράτης Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Μέγας ευεργέτης ο πρώτος, «εχθρός του έθνους» ο δεύτερος, αν δώσουμε βάση σε ορισμένες αναλύσεις των τελευταίων ημερών. Μας αρέσει, φαίνεται, να αναζητούμε μεσσίες και αποδιοπομπαίους τράγους ανάμεσα στους ηγέτες μας (υποβιβάζοντάς τους, ενίοτε, από την πρώτη κατηγορία στη δεύτερη). Αλλά στην πραγματικότητα ούτε ο Σόιμπλε ήταν γεννημένος «ανθέλλην», ούτε ο Ντελόρ έκλεινε τα μάτια στο διαχρονικό πρόβλημα του ελληνικού χρέους. 

Κατ' αρχάς ας αναλογιστούμε ότι κανένας Ντελόρ δεν θα μοίραζε «πακέτα», αν δεν χρηματοδοτούσαν τον κοινοτικό προϋπολογισμό κάποιοι Σόιμπλε. Ας δούμε όμως και τη μεγάλη εικόνα: Ντελόρ και Σόιμπλε είχαν το ίδιο πάθος για την Ευρώπη, αλλά διαφορετική αφετηρία. Ο Ντελόρ ήθελε την «Ευρώπη των πολλών», μόνο που «οι πολλοί» δεν ήταν πάνω από 15 στην εποχή του. Ο Σόιμπλε προτιμούσε μία «Ευρώπη των ολίγων», γιατί πίστευε ότι διαφορετικά είναι αδύνατον να λαμβάνονται αποφάσεις σε μία ΕΕ με 30 κράτη-μέλη. Επιτομή της φιλοσοφίας του ήταν το έγγραφο Σόιμπλε-Λάμερς που εισάγει την έννοια της «Ευρώπης του Σκληρού Πυρήνα», με τη Γερμανία και τη Γαλλία σε ρόλο πλοηγού.

Το έγγραφο δημοσιεύθηκε το 1994, προκαλώντας αντιδράσεις. Όλοι διερρήγνυαν τα ιμάτιά τους, λέγοντας ότι δεν θα περάσει η πρόταση για «ενοποίηση α λα καρτ» και για «Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων». Και όμως, αυτό ακριβώς συνέβη. Το ευρώ και η Ζώνη Σένγκεν, τα δύο μεγαλύτερα επιτεύγματα της Ευρώπης στα τελευταία 20 χρόνια, στηρίζονται κατ'εξοχήν στη λογική της διακυβερνητικής συνεργασίας και των «πολλών ταχυτήτων».

Με χρέη, αλλά στην «πρώτη ταχύτητα»

Ευτυχώς η Ελλάδα, υιοθετώντας το ευρώ, έκλεισε θέση από νωρίς στην «πρώτη ταχύτητα», όπου και παραμένει μέχρι σήμερα. Ήδη όμως στη δεκαετία του '90 είχε κινδυνεύσει με χρεοκοπία και έξοδο από την ΕΕ λόγω του υπερβολικού δημόσιου χρέους. Δεν τα έλεγε ο Σόιμπλε αυτά, αλλά …ο Ντελόρ! Σε επιστολή του προς τον τότε πρωθυπουργό Ξενοφώντα Ζολώτα, το 1990, ο κατά γενική παραδοχή φιλέλληνας πρόεδρος της Κομισιόν επέκρινε τον πλήρη εκτροχιασμό του ελληνικού χρέους στη δεκαετία του '80, ζητούσε την «εκπόνηση και εφαρμογή πολυετούς προγράμματος ανόρθωσης της οικονομίας» και προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει σοβαρά η «φερεγγυότητα» της Ελλάδας, αλλά και η «η πορεία της χώρας προς την Ενιαία Αγορά … και την ευρωπαϊκή ενοποίηση».

Ίσως να ήταν όλα πιο εύκολα, αν μας προειδοποιούσαν εγκαίρως. Αν δεν σιωπούσε ούτε ο Ντελόρ στη δεκαετία του '80 για τα πεπραγμένα των ελληνικών σοσιαλιστικών κυβερνήσεων, ούτε ο Μπαρόζο μετά το 2004 για τη διόγκωση του χρέους από την κυβέρνηση Καραμανλή. Όμως, με τη λογική του «Άστο για αργότερα» φτάσαμε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, σχεδόν ταυτόχρονα με την Αργεντινή.

Αλλά η Αργεντινή μάλλον θα ήθελε να έχει δίπλα της έναν Σόιμπλε την εποχή εκείνη. Διότι, όσο αμείλικτος ήταν ο Σόιμπλε στο πρώτο ελληνικό μνημόνιο, άλλο τόσο αποφασισμένος φάνηκε στο δεύτερο μνημόνιο να προωθήσει ένα άτυπο κούρεμα του ελληνικού χρέους, κάτι που απέκλειε προηγουμένως. Ήταν ευτυχής συγκυρία ότι την εποχή εκείνη τα οικονομικά επιτελεία στις δύο χώρες διηύθυναν έγκριτοι νομικοί, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε στη Γερμανία και ο Ευάγγελος Βενιζέλος στην Ελλάδα. Από κοινού εφήρμοσαν για πρώτη φορά την πατέντα της «Ρήτρας Συλλογικής Δράσης» (CAC) κουρεύοντας κατά σχεδόν 50% το ελληνικό χρέος προς ιδιώτες επενδυτές (PSI). Αν και είχαν δραματικές απώλειες για τους μικροομολογιούχους, οι νομικοί ελιγμοί ουσιαστικά πέτυχαν το αδιανόητο μέχρι τότε: να μην θεωρείται «πιστωτικό γεγονός» η ουσιαστική αδυναμία εξόφλησης.