Περισσότερα από 45 χρόνια μετά τον θάνατό της το 1977 η Μαρία Κάλλας παραμένει σημείο αναφοράς στην όπερα και μάλιστα με ηχογραφήσεις και εμφανίσεις που ανάγονται κυρίως στην δεκαετία του ΄50. Χαρακτηρίζεται "θεϊκή" και "απόλυτη υψίφωνος". Η διάσημη ελληνίδα υψίφωνος ήταν μια εξαιρετική σοπράνο με απίστευτο χάρισμα, γοητεία, εκρηκτικό χαρακτήρα και μια ιδιωτική ζωή που γέμιζε για πολλά χρόνια πρωτοσέλιδα. Σήμερα 2 Δεκεμβρίου κλείνουν 100 χρόνια από τη γέννησή της το 1923.

«Είχε μια θεϊκή φωνή», λένε ηλικιωμένοι Έλληνες, οι οποίοι είχαν την τύχη να δουν την Κάλλας ζωντανά σε νεαρή ηλικία στην Αθήνα. Η Μαρία Άννα Σοφία Καικιλία Καλογεροπούλου, η οποία γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1923 ως κόρη ελλήνων μεταναστών από το Νεοχώρι Μεσσηνίας, επέστρεψε με τη μητέρα της από τις ΗΠΑ στην ελληνική πρωτεύουσα το 1937. Η σχέση με τη φιλόδοξη μητέρα της ήταν προβληματική καθ΄ όλη τη ζωή της Κάλλας. «Μόνο όταν τραγουδούσα μου επέτρεπαν να νιώθω ότι με αγαπούσαν», παραπονιούνταν η ελληνίδα σοπράνο στις συνεντεύξεις της. Αναφερόμενη στην παιδική της ηλικία η Κάλλας έλεγε επίσης ότι: «Θα έπρεπε να υπάρχει νόμος που να απαγορεύει την αναγκαστική παρουσία ανηλίκων στην σκηνή. Τα παιδιά θα πρέπει να ζουν την παιδική τους ηλικία και να μην επωμίζονται υπερβολικά πολλές ευθύνες».

Η Μαρία Κάλλας δεν εντυπωσίαζε μόνο με το μεγάλο της ταλέντο, αλλά και με τη φιλοδοξία και τον απόλυτο επαγγελματισμό της. Η πρώτη της εμφάνιση στην Αρένα ντι Βερόνα το 1947 έθεσε τα θεμέλια για μια επιτυχημένη σταδιοδρομία. Δύο χρόνια αργότερα παντρεύονταν τον 27 χρόνια μεγαλύτερό της ιταλό βιομήχανο και μαικήνα της όπερας Τζιοβάνι Μενεγκίνι. Εκείνη την εποχή γνώρισε και τον ιταλό αρχιμουσικό Τούλιο Σεραφίν, τον οποίο η ελληνίδα υψίφωνος θεωρούσε ως έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους που γνώρισε.

Έφερε το συναίσθημα στη σκηνή

Η μεγαλύτερη συμβολή της Μαρίας Κάλλας στην όπερα είναι ότι έφερε το συναίσθημα στη σκηνή αλλάζοντας πολλά σε ένα χώρο που θεωρούνταν παρωχημένος. Δικαίως η διάσημη σοπράνο είχε πει το 1968 σε συνέντευξη στο BBC «Η όπερα είναι νεκρή», διευκρινίζοντας ότι: "Δεν είμαστε αυτοί που συνέθεσαν την όπερα, είμαστε ερμηνευτές. Ως ερμηνευτής, πρέπει να παραμείνεις πιστός στο έργο, αλλά παράλληλα να φροντίσεις να συνεπάρεις το κοινό σου", έλεγε, για να προσθέσει ότι η όπερα μοιάζει κάποιες φορές παλιομοδίτικη: «Όπου πιστεύουμε ότι ο συνθέτης ενδέχεται να έχει αποτύχει, μπορούμε να δώσουμε φρέσκο αέρα, μια νέα πνοή. Αυτό εννοώ όταν λέω ότι η όπερα έχει πεθάνει».

«Στη σκηνή ηλεκτρίζει. Στην όπερα Μήδεια είναι καθαρή πηγή ενέργειας», έλεγε το 1953 ο 35χρονος αμερικανός συνθέτης και αρχιμουσικός Λέοναρντ Μπέρνσταϊν. Οι δύο κορυφαίοι μουσικοί έκαναν εκείνη τη χρονιά το ντεμπούτο τους στη Σκάλα του Μιλάνου με την όπερα «Μήδεια» του Λουίτζι Κερουμπίνι, την οποία η Κάλλας παρουσίασε το 1961 στην Επίδαυρο. Η Κάλλας έλεγε για αυτή τη συνεργασία με τον Λέοναρντ Μπέρνσταϊν: «Ήταν τέλειο. Καταλάβαινε όλα όσα ήθελα και καταλάβαινα όλα όσα ήθελε».

Μπορεί να ειπωθεί η ιστορία της Μαρίας Κάλλας χωρίς τη μοιραία ερωτική της σχέση με τον εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση; Οι επιμελητές του νέου Μουσείου Μαρία Κάλλας, που άνοιξε τις πύλες του τον Οκτώβριο στην Αθήνα, θεωρούν πως ναι. Καμία φωτογραφία, βίντεο ή άλλο ντοκουμέντο δεν παραπέμπει σε έναν από τους διασημότερους Έλληνες. Μόνο μια κομψή πρόσκληση προς τη Μαρία Κάλλας για ένα δείπνο στη Βενετία τον Σεπτέμβριο του 1957 εκτίθεται σε μια γυάλινη βιτρίνα. «Σε αυτό το δείπνο γνωρίστηκε με τον Ωνάση», λέει υπάλληλος του μουσείου στην οδό Μητροπόλεως. Η Κάλλας χώρισε για χάρη του έλληνα εφοπλιστή. Το ίδιο έκανε και ο Αριστοτέλης Ωνάσης. Ένα σκάνδαλο που έγινε τότε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο. Ο Ωνάσης ωστόσο δεν παντρεύτηκε τη Μαρία Κάλλας, αλλά την Τζάκι Κένεντι, χήρα του πρώην πρόεδρου των ΗΠΑ Τζον Κένεντι, προκαλώντας αναταραχή και διεθνείς αντιδράσεις.

«Δεν είμαι πάντα τέλεια»

Η Κάλλας υπέφερε όχι μόνο από τον χωρισμό, που την πλήγωσε βαθύτατα, αλλά και από τα συνεχή δημοσιεύματα στον Τύπο. Όταν ρωτήθηκε γιατί δεν ήθελε να είναι είδωλο, δήλωσε: "Φοβάμαι. Πολλοί χρειάζονται τα είδωλα, τα οποία όμως είναι πολύ εύκολο να καταστρέψει κανείς. (...) Δεν είμαι είδωλο, είμαι άνθρωπος. Δεν είμαι πάντα τέλεια».

Το κοινό όμως περίμενε από την Κάλλας το τέλειο: στη ζωή, αλλά και στη σκηνή. Κι όταν άρχισε να γίνεται εμφανής η κόπωση στη φωνή της στα τέλη της δεκαετίας του ΄50 οι αντιδράσεις κοινού και κριτικών ήταν αμείλικτες. Πρωτοσέλιδα προκαλούσε ωστόσο και ο οξύθυμος χαρακτήρας της, αλλά και η ρήξη με καλλιτεχνικούς διευθυντές και αρχιμουσικούς, τόσο της Σκάλας του Μιλάνου, όσο και της Μητροπολιτικής Όπερας της Νέας Υόρκης. Πάντα όμως η αντιπαράθεση σχετίζονταν με τη μουσική και τις καλλιτεχνικές επιλογές, τόνιζε η διάσημη υψίφωνος στις συνεντεύξεις της.

Μετά από καλλιτεχνικά αποτυχημένες περιοδείες η Μαρία Κάλλας πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής της στο διαμέρισμά της στο Παρίσι: μόνη, δυστυχισμένη και εξασθενημένη σωματικά και ψυχικά. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1977 κατέρρευσε με τον γιατρό που κλήθηκε να διαπιστώνει απλά τον θάνατό της. «Η θεϊκή Κάλλας είναι νεκρή», έγραψαν τότε τα πρωτοσέλιδα. Και οι φανατικοί θαυμαστές έλεγαν ότι «πέθανε από ραγισμένη καρδιά».

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος