Όπως εξηγεί ο ιστορικός Πίτερ Τρογκ που εργάζεται στο Μουσείο της Υπρ: «Ήταν τότε δυο γαλλικές μεραρχίες. Δεν γνώριζαν τι τους περίμενε. Ήταν τελείως απροστάτευτοι έναντι των αερίων. Πολλοί έπαθαν αμέσως ασφυξία. Άλλοι κατάφεραν να διαφύγουν αλλά πέθαναν αργότερα από δηλητηρίαση. Συνολικά υπολογίζουμε ότι την πρώτη μέρα έχασαν τη ζωή τους 1.150 γάλλοι στρατιώτες».

Το δηλητηριώδες χημικό αέριο που χρησιμοποίησαν οι Γερμανοί και το οποίο προκαλεί ασφυξία στο αναπνευστικό σύστημα και εγκαύματα στην επιδερμίδα του ανθρώπου ονομάστηκε στη συνέχεια υπερίτης, από την πόλη Υπρ της Φλάνδρας όπου έγινε η χρήση τους για πρώτη φορά.

Τα αέρια δεν έκαναν τη διαφορά

Τι ακριβώς ένιωσαν οι στρατιώτες τότε, βίωσε πριν από μερικά χρόνια ο ερασιτέχνης ερευνητής Πάτρικ φαν Βάντσελε όταν σε ανασκαφές του ανακάλυψε μια οβίδα που περιείχε μικρές ποσότητες αερίου μουστάρδας: «Ακούμπησα την οβίδα σε ένα δέντρο και την κρατούσα για τρία περίπου λεπτά. Το χέρι μου έγινε κατακόκκινο. Το αέριο με έκαψε. Επί δυο χρόνια είχα προβλήματα, ευτυχώς όμως επέζησα».

Το νέο όπλο των Γερμανών μπορεί να αιφνιδίασε τον εχθρό, εντέλει όμως δεν κατάφερε να κάνει την προσδοκώμενη διαφορά στον πόλεμο, λέει ο Πίτερ Τρογκ: «Στόχος του όπλου ήταν να αλλάξει τη ροή του πολέμου. Στο τέλος της σκληρής δεύτερης μάχης της Υπρ όμως δεν είχαν αλλάξει τίποτα. Το χημικό όπλο λοιπόν δεν είχε επιτυχία».

Και οι σύμμαχοι από την πλευρά τους ανέπτυξαν χημικά αέρια τα οποία ενσωμάτωναν στη συνέχεια σε οβίδες. Στις 25 Σεπτεμβρίου του 1915 τα βρετανικά στρατεύματα έκαναν για πρώτη φορά χρήση μιας ιδιαίτερα τοξικής χημικής ένωσης, του φωσγενίου. «Από κει και πέρα τα αέρια χρησιμοποιούνταν όπως και όλα τα υπόλοιπα όπλα. Μπορεί να μην έφερνε τη στροφή, ωστόσο αποδυνάμωνε εν μέρει τον εχθρό. Τα χημικά αέρια εξελίχθηκαν σε ένα σημαντικό ψυχολογικό όπλο που είχε στόχο να εξαντλήσει τον εχθρό». Αργότερα βέβαια επινοήθηκαν και οι αντιασφυξιογόνες μάσκες.

Χρήση χημικών τις τελευταίες δεκαετίες

Αν και η χρήση αερίων ως όπλων απαγορεύθηκε ήδη το 1899 από τη Σύμβαση της Χάγης, Γερμανοί, Βρετανοί και Γάλλοι ανέπτυσσαν μυστικά όλο το διάστημα τις δηλητηριώδεις ουσίες. Το 1925 απαγορεύθηκε με διεθνείς συμφωνίες η χρήση χημικών όπλων. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όλες οι πλευρές είχαν μεγάλα αποθέματα, ωστόσο δεν τα χρησιμοποίησαν.

Η τελευταία φορά που έγινε ευρεία και συστηματική χρήση χημικών ήταν τη δεκαετία του 1980 από τον Σαντάμ Χουσεΐν στον πόλεμο Ιράκ-Ιράν. Χημικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν όμως και το 2013 στον συριακό εμφύλιο, όπως επιβεβαίωσαν τα Ηνωμένα Έθνη.

Bernd Riegert / Κώστας Συμεωνίδης