Ο πατέρας της ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόιντ, μαζί με τον άλλο μεγάλο Γερμανό διανοητή Κάρλ Μάρξ, πατέρα του διαλεκτικού υλισμού, σφράγισαν ανεξίτηλα τον 20ο αιώνα με τον αναλυτικό χαρακτήρα του έργου τους, γιατί έδωσαν πρότυπα μελέτης και μεθόδου για τις πιο βασικές παραμέτρους της ανθρώπινης ζωής: για την δομή και τον ρόλο των οικονομικών δυνάμεων στην κοινωνία ο Μαρξ και για την δομή και τον ρόλο της ανθρώπινης ψυχής ο Φρόιντ. Σήμερα πάνω από 5 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές. Μόνο στη Γερμανία παρακολουθούνται από ψυχοθεραπευτές πάνω από 700.000 ασθενείς. Όλοι αυτοί επωφελούνται από τις έρευνες, τη μέθοδο και τα επιστημονικά συμπεράσματα του Σίγκμουντ Φρόιντ. Ο Μίχαελ Γκύντερ, καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας της πανεπιστημικής κλινικής της Τυβίγγης, πιστεύει πως ο Φρόιντ «ήταν η τρίτη μεγάλη ανατροπή για την ανθρωπότητα: μετά τις γνωστικές αποκαλύψεις ότι δεν είμαστε ‘το κέντρο του σύμπαντος’, ούτε η ‘κορωνίδα της δημιουργίας’, αλλά ένας μικρόκοσμος στο σύμπαν, καταγόμενος μάλιστα εξ ανθρωποειδών, ήρθε ο Φρόιντ και μας είπε: το εγώ μας δεν είναι καν κύριος του εαυτού του! Και απέδειξε ότι το ασυνείδητο καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα των ψυχικών διεργασιών και παρεμβαίνει καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της ζωής μας. Θέση που επιβεβαίωσε πια και η επιστήμη της έρευνας του εγκεφάλου. Ασφαλώς κανείς μας δεν ακούει κάτι τέτοιο ευχάριστα, ότι δηλαδή δεν ελέγχουμε τα πάντα γύρω από τον εαυτό μας.»

Ούτε ο ίδιος ο Σίγκμουντ Φρόιντ, μπορούσε να αποδεχθεί στην καθημερινότητά του την «αταξία» στις αντιδράσεις του, ούτε κατόρθωσε να αποδεσμευτεί από τις κοινωνικές επιταγές ή από τις υπαγορεύσεις της οικογένειας και τις πολιτισμικές παραδόσεις του εβραϊσμού. Έτσι η θεωρία του ‘οιδιπόδειου συμπλέγματος’ εκτιμάται σήμερα ως γέννημα της εποχής του. Ο Ούβε Χένρικ Πέτερς, ψυχαναλυτής και ειδικός μελετητής του Φρόιντ, υποστηρίζει ότι «Το ‘οιδιπόδειο σύμπλεγμα’ δεν έχει την σημασία που του προσέδωσε ο Φρόιντ, είναι όντως γέννημα της εποχής του. Διότι ο Φρόιντ ασχολήθηκε με αυτό το θέμα σε μια εποχή που η σεξουαλικότητα συνιστούσε απόλυτο ταμπού. Όμως το ότι η σεξουαλικότητα είναι στο επίκεντρο, και ότι αποτελεί κινητήρια δύναμη για πολλές συνειδητές ή ασυνείδητες πράξεις μας, αυτό ισχύει ως αέναη αλήθεια».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιρροής της πολιτισμικής ταυτότητας του Φρόιντ στη καθημερινότητά του είναι η σχέση του με την Κολωνία, την πιθανή πόλη καταγωγής των εβραίων προγόνων του: όταν το 1908 έκανε ενδιάμεσο σταθμό στην Κολωνία ταξιδεύοντας για το Ρότερνταμ, τον έπιασε ένας ανεξήγητος πανικός και έχασε το τρένο. Τότε αντί να περάσει τη νύχτα στην Κολωνία, προτίμησε να πάρει το τρένο για το Άμστερνταμ, παρά να μείνει στην πόλη, η οποία με το πογκρόμ του 1349 εξολόθρευσε την μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα της Ευρώπης και εκδίωξε πιθανότατα και τους προγόνους του.

Κι όμως, παρά την πλήρη συνείδηση της εβραϊκής του ταυτότητας, αντελήφθη ότι κινδυνεύει από τους ναζί μόλις το 1938. Τότε, μετά την εισβολή του Χίτλερ στην Αυστρία, εγκαταλείπει τη Βιέννη και το περίφημο Ψυχαναλιτικό του Ινστιτούτο, και εγκαθίσταται με την πολυμελή οικογένειά του στο Λονδίνο, όπου έκανε και τη μοναδική δημόσια δήλωση: «Σε ηλικία 82 ετών εγκαταλείπω το σπίτι μου στη Βιέννη, λόγω της γερμανικής εισβολής και έρχομαι στην Αγγλία, όπου ελπίζω να ζήσω ελεύθερα τις τελευταίες στιγμές του βίου μου. Το όνομά μου είναι Σίγκμουντ Φρόιντ.»

Οι φόβοι του για το «παράλογο που ελλοχεύει πίσω από τη μάσκα του πολιτισμού», επαληθεύτηκαν. Τα έργα του καίγονται από τους ναζί ως «προϊόντα της ανώμαλης εβραϊκής επιστήμης».

Βιβή Παπαναγιώτου