Το 1939 η οικογένεια του Μενάσε Μάργκουλις, εμπόρου υφασμάτων από το Κέμνιτς, αποφάσισε να εγκαταλείψει τη ναζιστική Γερμανία. Ο ίδιος κατάφερε τότε να βγάλει βίζα για την Ολλανδία. Ο 15χρονος γιος του Σζαλάι με 2544 γερμανικά μάρκα αγόρασε εισιτήριο για τη Χάιφα. Υπήρχε όμως ένα σημαντικό εμπόδιο: το οικογενειακό πιάνο δεν έπρεπε να μείνει στη Γερμανία. Με κάποιο τρόπο το πιάνο τελικά εστάλη στην Παλαιστίνη. 84 χρόνια μετά επιστρέφει στη Γερμανία.

Η 27η Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος. Πριν από λίγες ημέρες εγκαινιάστηκε στο κτήριο Πάουλ Λέμπε του γερμανικού κοινοβουλίου η έκθεση με τίτλο «16 αντικείμενα». Πρόκειται για 16 ιστορικά αντικείμενα που μεταφέρονται για πρώτη φορά έξω από το ισραηλινό Μουσείο Ολοκαυτώματος Γιαντ Βασέμ -που διαθέτει μια συλλογή 42.000 αντικειμένων- στη Γερμανία. Τα 16 αντικείμενα προέρχονται από οικογένειες Εβραίων που εκδιώχθηκαν, απήχθησαν ή δολοφονήθηκαν από τους ναζί.  Η επιστροφή τους στη Γερμανία, μετά το μεγάλο τους ταξίδι που ξεκίνησε τα χρόνια της ναζιστικής θηριωδίας, προκαλεί συγκίνηση.

«Ποτέ ξανά»

«Θέλαμε να παρουσιάσουμε εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους αντικείμενα, όχι μόνο δείγματα εβραϊκής τέχνης (σσ. όπως στο παρελθόν)» αναφέρει η Ρουτ Ουρ, επιμελήτρια της έκθεσης και επικεφαλής του κύκλου φίλων του Γιαντ Βασέμ στη Γερμανία. Το πιάνο της οικογένειας Μάργκουλις αποκτά ακόμη μεγαλύτερη συμβολική αξία για δύο λόγους: πρώτον γιατί αποτελεί έμπρακτη απόδειξη ότι η μουσική επιβίωσε του ολέθρου και δεύτερον γιατί το Κέμνιτς θα είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2025. 

«Είναι σημαντικό να δείξουμε ότι κάθε αντικείμενο έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τη Γερμανία» ανέφερε στο γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων ο πρόεδρος του Γιαντ Βασέμ Ντάνι Νταγιάν. Ο 67χρονος επικεφαλής του Γιαντ Βασέμ επισκέπτεται μάλιστα για πρώτη φορά στη ζωή του τη Γερμανία, αν και είχε ορκιστεί να μην επισκεφθεί ποτέ τη χώρα αυτή. «Η στάση αυτή δεν είχε να κάνει με το μίσος,  είχε να κάνει με τη μνήμη, να μην ξεχάσουμε τι έχει συμβεί», λέει χαρακτηριστικά. Ωστόσο, όπως σημειώνει, τελικά ο ίδιος λόγος τον φέρνει στη Γερμανία για τα εγκαίνια της έκθεσης: η μνήμη. Θέλει με το ταξίδι του να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο, «να μην συμβεί ποτέ ξανά το ίδιο».

Μια παιδική κούκλα και η Πεντάτευχος

Η Λόρε Στερν από το Κάσελ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία με τους δικούς της το 1937. Μαζί της, στην Πορτογαλία κι έπειτα στις ΗΠΑ, ταξίδεψε η αγαπημένη κούκλα της. Το 1991 μετοίκησε στο Ισραήλ, μαζί με την κούκλα της, η οποία παρουσιάζεται στην έκθεση. Και η Ανελίζε Ντραϊφούς από τη Στουτγάρδη, όταν γλίτωσε από τους ναζί φεύγοντας για τις ΗΠΑ, πήρε μαζί της μόνο ένα μικρό κεραμικό παιχνίδι. Όταν ο Λέον Κοέν από το Αμβούργο εκτοπίστηκε στο γκέτο της Τερέζιενστατ κι από εκεί στο Άουσβιτς, κατάφερε να δώσει σε έναν διευθυντή παιδικού σταθμού μια Πεντάτευχο (Τορά) που είχε φτιάξει ο ίδιος. Η Πεντάτευχος αυτή βρέθηκε αργότερα στο Μουσείο Γιαντ Βασέμ και σήμερα παρουσιάζεται στην έκθεση του Βερολίνου.

Σε μια άλλη βιτρίνα διακρίνει κανείς ένα ακόμη ιδιαίτερο έκθεμα: κουρέλια από ένα κομμάτι ύφασμα που κάποτε ήταν η σημαία του συλλόγου νέων Μακάμπι Χατζαΐρ. Όταν τα μέλη του συλλόγου επρόκειτο να εκτοπιστούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, την έσκισαν σε μικρά κομμάτια και έδωσαν την υπόσχεση να τα ενώσουν όταν θα ξαναβρίσκονταν όλοι μαζί στο Ισραήλ. Μια εξ αυτών είναι η επιζήσασα Ανελίζε Μπορίνσκι. Ήταν η μόνη που κατάφερε να επιστρέψει κουρέλι της σημαίας στο Ισραήλ. 

Η έκθεση «16 αντικείμενα» λειτουργεί σαν υπενθύμιση της ναζιστικής θηριωδίας μέσα από προσωπικές ιστορίες και αντικείμενα, ασήμαντα εν πρώτοις, που όμως φέρουν μέσα τους το βάρος του πιο φριχτού κεφαλαίου του 20ού αιώνα. «Όταν οι αυτόπτες μάρτυρες δεν θα είναι πια εν ζωή, θα πρέπει εμείς να μεριμνήσουμε για τη διατηρήση της μνήμης τους» αναφέρει ο Ντάνι Νταγιάν.

Κριστίνα Στορτς, Βερένα Σμιτ-Ρόσμαν, dpa

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη