Η έκδοση ενός αυτοκρατορικού διατάγματος δεν ήταν εύκολη υπόθεση τον 4ο αιώνα. Από καθαρά πρακτική σκοπιά. Ένα βίντεο στην ιστοσελίδα του συλλόγου "321-2021" παρουσιάζει ευσύνοπτα πώς λειτουργούσαν τα πράγματα την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. H Koλωνία ήταν πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Κάτω Γερμανίας και τότε ονομαζόταν Colonia Claudia Ara Agrippinensium. Απείχε πολύ από τη Ρώμη, όταν τον 4ο αιώνα ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος έλαβε αίτημα από τις αρχές της Κολωνίας για την επισκευή μια γέφυρας. Η Κολωνία δεν είχε αρκετά χρήματα κι έτσι την επιδιόρθωση προσφέρθηκε να αναλάβει ένας Εβραίος ονόματι Ισαάκ. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να γίνει μέλος του δημοτικού συμβουλίου. Αυτό ήταν λίγο-πολύ το περιεχόμενο του αιτήματος προς τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο.

Πρόκειται για την πρώτη απόδειξη ύπαρξης Εβραίων βόρεια των Άλπεων. Ο Κωνσταντίνος μάλλον δεν γνώριζε την ιστορική σημασία που έμελλε να έχει το διάταγμα που θα υπέγραφε. Απέκτησε ωστόσο γενική ισχύ νόμου επιτρέποντας σε όλα τα δημοτικά συμβούλια της ρωμαϊκής επικράτειας να εκλέγουν Εβραίους συμβούλους. Όταν το διάταγμα έγινε γνωστό στην Κολωνία, ήρθε να επικυρώσει και τυπικά την εκπροσώπηση του εβραϊκού στοιχείου στην πολιτική ζωή της πόλης.

Οι ανασκαφές της δεκαετίας του ‘50

Ήδη από τη δεκαετία του ’50 ανασκαφές έφεραν στο φως ίχνη της εβραϊκής ζωής από το μακρινό παρελθόν κάτω από την Πλατεία Δημαρχείου στην Κολωνία. Συγκεκριμένα αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα ερείπια εβραϊκής συναγωγής του 11ου αιώνα. Ωστόσο όταν άρχισε η ανοικοδόμηση της Κολωνίας μετά την καταστροφή μεγάλου μέρους της πόλης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Πλατεία Δημαρχείου μετατράπηκε σε πάρκινγκ κι έτσι καλύφθηκαν τα απομεινάρια της συναγωγής. Ξαναήρθαν όμως στο φως με νέες ανασκαφές το 2007.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως και άλλα σημαντικά ευρήματα, όπως τα ίχνη της μεσαιωνικής εβραϊκής συνοικίας της Κολωνίας. Μάλιστα μέχρι το 2024 πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο αναμένεται να χτιστεί μουσείο, ενώ η Κολωνία έχει ήδη υποβάλει αίτηση στην UNESCO ώστε ο αρχαιολογικός χώρος να ενταχθεί στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ίχνη εβραϊκής ζωής κατά τον μεσαίωνα έχουν τεκμηριωθεί και σε άλλες γερμανικές πόλεις, όπως στο Άουγκσπουργκ όπου αρχαιολόγοι ανακάλυψαν εβραϊκό κηροπήγιο του 4ου με 5ου αιώνα. Αντίστοιχα ευρήματα έχουν έρθει στο φως και στο Τρίερ, όπως ένα διάταγμα του αυτοκράτορα Βαλεντίνου του Α’ (364-375), το οποίο απαγόρευε σε στρατιώτες να βρίσκουν προσωρινό κατάλυμα σε συναγωγές.

Στο επίκεντρο των επετειακών εορτασμών η Κολωνία

Το διάταγμα του Κωνσταντίνου, ωστόσο, είναι η παλαιότερη πηγή και μια σημαντική απόδειξη ότι υπήρχε ήδη από τόσο παλιά «συνύπαρξη διαφορετικών θρησκειών», όπως αναφέρει ο Αντρέι Κόβακς, διευθύνων σύμβουλος του συλλόγου «321-2021» και συνδιοργανωτής των εκδηλώσεων για τα 1700 χρόνια εβραϊκής παρουσίας στη Γερμανία. «Ειδικότερα στις μέρες μας είναι σημαντικό να κάνουμε ορατή την εβραϊκή ζωή» αναφέρει. Ο 46χρονος μουσικός και επιχειρηματίας προέρχεται από μια εβραϊκή-ουγγρική οικογένεια. Οι παππούδες του επέζησαν από το γκέτο της Βουδαπέστης και το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν. «Ο αντι-ιουδαϊσμός και ο αντισημιτισμός είναι πιθανώς πάνω από 1.700 ετών. Αλλά θέλουμε να δείξουμε τι έχουν συνεισφέρει οι Εβραίοι στην κοινωνία όλα αυτά τα χρόνια», αναφέρει ο Κόβακς.

Η έναρξη του επετειακού έτους ξεκινά επίσημα στις 21 Φεβρουαρίου του 2021 από τη Συναγωγή της Κολωνίας. Στο πλαίσιο των εορτασμών αναμένεται να παρουσιαστούν πολλές εκδηλώσεις και δράσεις με διάφορες θεματικές: «Σωστό και Λάθος», «Ζωή και Θάνατος», «Θρησκεία και Ιστορία του Πνεύματος», «Ιστορίες, Πρόσωπα, Συναισθήματα». Εξαιτίας της πανδημίας ένα μεγάλο μέρος των προγραμματισμένων εκδηλώσεων θα παρουσιαστούν ψηφιακά. Σε κάθε περίπτωση, όπως εξηγεί ο Κόβακς, στόχος του επετειακού έτους για την εβραϊκή ζωή είναι η ματιά στο μέλλον, χωρίς φυσικά να ξεχνά ποτέ κανείς το παρελθόν και το Ολοκαύτωμα. «Θέλουμε να αντιμετωπίσουμε το δύσκολο και τραγικό παρελθόν με κάτι θετικό», αναφέρει. Για τον ίδιο «highlight» των εορτασμών θα είναι το πρότζεκτ «Sukkoth XXL», που στην ουσία παρουσιάζει στο ευρύ κοινό τους εορτασμούς του Σουκκόθ, δηλαδή της εβραϊκής Γιορτής της Σκηνοπηγίας. Ενδιαφέρον έχει επίσης η σύμπραξη Εβραίων και Χριστιανών καλλιτεχνών για τη δημιουργία ενός γλυπτού στον Καθεδρικό Ναό της Κολωνίας, που δίνει μάλιστα αφορμή για μια γενικότερη συζήτηση για γλυπτά με αντισημιτικό χαρακτήρα που εντοπίζονται μέχρι σήμερα σε γερμανικές εκκλησίες.

Ζαμπίνε Έλτσε

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη