Η 18η Ιανουαρίου του 1871 είναι η ημέρα ίδρυσης της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Μιας αυτοκρατορίας που ένωσε ο Όττο φον Μπίσμαρκ και έγινε ο πρώτος καγκελάριός της από το 1871 μέχρι το 1890. Ο Μπίσμαρκ εισήγαγε το γενικό εκλογικό δικαίωμα, το κοινωνικό ασφαλιστικό σύστημα, το σύστημα των συντάξεων αλλά και την ασφάλιση εργατικών ατυχημάτων.

Αυτή είναι η θετική πλευρά του πρώτου Γερμανού καγκελάριου. Κάποιοι άλλοι τον χαρακτηρίζουν ως τον καγκελάριο των πολέμων. Την περίοδο που ήταν στην εξουσία μαίνονταν οι πόλεμοι εναντίον της Δανίας (1864), εναντίον της Αυστρίας (1866) και εναντίον της Γαλλίας (1870/1871). Και τους τρεις πολέμους τους είχε προετοιμάσει πολιτικά ο Μπίσμαρκ ως πρωθυπουργός της Πρωσίας.

Στο επίκεντρο η οικονομική πολιτική

Και δεν είναι μόνο οι πόλεμοι που προσάπτουν στον Μπίσμαρκ. Τον κατηγορούν επίσης για τις διώξεις των σοσιαλιστών και για μια προβληματική κοινοβουλευτική κουλτούρα στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Τι ήταν λοιπόν ο Μπίσμαρκ; Ένας σούπερ ήρωας ή ένας αυταρχικός πολιτικός; Ο Γερμανός ιστορικός Κρίστοφ Νον, ο οποίος έχει συγγράψει το βιβλίο «Μπίσμαρκ. Ένας Πρώσος και ο αιώνας του» δηλώνει πως η ενοποίηση της Γερμανίας δεν είναι αποκλειστικό έργο του Μπίσμαρκ «αλλά μια μακρά και σύνθετη διαδικασία με πολλούς πρωταγωνιστές τόσο στη Γερμανία όσο και στο εξωτερικό. Συνέβαλαν με πράξεις αλλά και με παραλείψεις, με την έννοια ότι δεν εμπόδισαν για παράδειγμα την ένωση της Γερμανίας».

Σύμφωνα με τον Γερμανό ιστορικό δεν ευθύνεται μόνο ο Μπίσμαρκ για τους τρεις πολέμους και δεν υιοθετούσε μια συλλήβδην επιθετική πολιτική, αλλά αντίθετα επιδίωκε τις πολιτικές διαπραγματεύσεις. Και ο ιστορικός Άρντ Μπαουερκέμπερ από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου μιλώντας στην Deutsche Welle δηλώνει πως ο Μπίσμαρκ δεν είχε εδαφικές αξιώσεις αλλά ακολουθούσε μια ισορροπημένη εξωτερική πολιτική θέλοντας να επικεντρωθεί στην οικονομική ανάπτυξη.

Περιορισμένες κοινοβουλευτικές ελευθερίες

Πώς όμως αυτή η εικόνα συνάδει με την αποικιακή πολιτική της Γερμανίας; Ο Μπίσμαρκ διακήρυττε ότι η Γερμανία δεν χρειαζόταν αποικίες, ωστόσο 15 χρόνια μετά την ίδρυση της αυτοκρατορίας δημιούργησε «προστατευόμενες» περιοχές στην Ασία και την Αφρική. Σύμφωνα με τους δυο Γερμανούς ιστορικούς ο Μπίσμαρκ δεν ενδιαφερόταν πραγματικά για μια αποικιακή πολιτική. Οι κινήσεις του προς αυτή την κατεύθυνση απευθύνονταν στους εσωτερικούς πολιτικούς του αντιπάλους, τους Φιλελεύθερους, οι οποίοι διατηρούσαν καλές σχέσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο που δημιουργούσε αποικίες. Θέλοντας να αποδυναμώσει αυτή τη συμμαχία «έπαιξε» το χαρτί των αποικιών.

Στο εσωτερικό πάντως δεν αναζητούσε συχνά το διάλογο. Μπορεί η Γερμανία να ήταν μια συνταγματική μοναρχία ωστόσο το κοινοβούλιο είχε μικρή επιρροή και τα κόμματα είχαν περιορισμένο ρόλο.

Όπως και να έχουν τα πράγματα πάντως, η προσωπικότητα του Μπίσμαρκ, ο οποίος γεννήθηκε πριν από 200 χρόνια, σφράγισε ανεξίτηλα την σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας.

Alexander Drechsel / Μαρία Ρηγούτσου