Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ ήταν ένας από τους λίγους συνθέτες στην ιστορία της μουσικής με τόσο ισχυρή επιρροή στους συγχρόνους και ιδίως τους μεταγενέστερους μουσουργούς. Η υστερορομαντική μουσική του δεν αφήνει αδιάφορο τον ακροατή, είτε είναι, αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε, γνώστης, είτε όχι. Η μουσική προκαλεί. Ανεξάρτητα από το εάν ο ακροατής την αποδέχεται ή την απορρίπτει.

Ο Βάγκνερ θεωρείται ο εμπνευστής του Gesamtkunstwerk, του συνολικού έργου τέχνης, στο οποίο συνδυάζονται με αρμονικό τρόπο, η ποίηση, η μουσική και η πλοκή. Στόχος του γερμανού συνθέτη ήταν να περιγράψει την ουσία της ανθρώπινης φύσης. Σε συνέντευξή της στην DW, η δισέγγονη του Βάγκνερ και σκηνοθέτις Κατερίνα Βάγκνερ επισημαίνει ότι «στα έργα του συναντούμε τα θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης και βασικά συναισθήματα όπως τη ζήλια, τον έρωτα και το μίσος. Πρόκειται για στοιχεία πάντα επίκαιρα».

Επανάσταση στη ζωή και την τέχνη

Ήδη από πολύ νωρίς στόχος του Ρίχαρντ Βάγκνερ ήταν μια επανάσταση στο θέατρο και την όπερα, στόχους του οποίους εν πολλοίς πέτυχε και με το παραπάνω. Ίσως δεν ήταν τυχαίο ότι και ο ίδιος «ενεπλάκη» σε μια πραγματική επανάσταση. Ήταν 1849 όταν συμμετείχε στη Δρέσδη στην «εξέγερση του Μαΐου». Οι αρχές μάλιστα τον επικήρυξαν και έτσι ο Βάγκνερ έζησε για τα επόμενα χρόνια στο εξωτερικό.

Το 1864 ο Ρίχαρντ Βάγκνερ επιστρέφει στην Γερμανία σε άθλια οικονομική κατάσταση. Λέγεται μάλιστα ότι βρίσκονταν λίγο πριν την αυτοκτονία. Ήταν η στιγμή, που όπως και στο θέατρο, έκανε την εμφάνισή του ο από μηχανής θεός. Ο Λουδοβίκος, ο δεύτερος της Βαυαρίας, στήριξε οικονομικά τον Βάγκνερ μέχρι το τέλος της ζωής του συνθέτη στη Βενετία στις 13 Φεβρουαρίου του 1883. Ο Λουδοβίκος, μεγάλος φίλος της μουσικής του Βάγκνερ, αλλά και της γερμανικής μυθολογίας, βοήθησε τον Βάγκνερ να χτίσει ένα θέατρο στην μικρή πόλη του Μπαϊρόιτ, όπως ακριβώς το είχε φανταστεί ο μουσουργός: ως ναό της μουσικής.

Ποιος όμως ήταν ο Βάγκνερ; Ήταν σοσιαλιστής, Μήπως εθνικοσοσιαλιστής; Πώς ερμηνεύονται οι θεωρίες και οι απόψεις του; Για σχεδόν κάθε άποψη που υποστήριξε στο συγγραφικό του έργο υπάρχει και μια αντίθετη. Και πόσο η μουσική του αντικατοπτρίζει τις (πολιτικές) ιδέες του, όπως είναι για παράδειγμα, οι ξεκάθαρα αντισημιτικές του απόψεις; Κατά την άποψη του διάσημου γερμανού αρχιμουσικού Κρίστιαν Τίλεμαν «δεν μπορείς να πολιτικοποιήσεις τη μουσική». Μιλώντας στην DW υποστηρίζει ότι «όταν κάνεις επιλογές σχετικά με την εκτέλεση ενός έργο έχοντας δεύτερες σκέψεις, τότε αυτό είναι κρίμα, αλλά και λάθος».

Για ποιο πράγμα αγωνίστηκε εν τέλει ο Ρίχαρντ Βάγκνερ; «Μα, για τον εαυτό του», θα απαντήσουν πολλοί διαβάζοντας τη βιογραφία του γερμανού συνθέτη. Και υπάρχει πράγματι κάποια αλήθεια σε αυτό. Διότι ο Βάγκνερ επέβαλλε τα καλλιτεχνικά πιστεύω του σε ένα κόσμο που ελάχιστα ενδιαφέρονταν για αυτά. Κι όμως σήμερα του είμαστε ευγνώμονες για τις απόψεις και τις θέσεις του στην τέχνη.

Rick Fulker / Στέφανος Γεωργακόπουλος
Υπεύθυνος Σύνταξης: Μαρία Ρηγούτσου