Μέχρι τα μέσα του 2000 η πρώην Ανατολική Γερμανία εξελισσόταν θετικά. Έμοιαζε σαν να αλληλοπροσέγγιζαν τα δύο τμήματα της χώρας σε οικονομικό επίπεδο. Όμως στην πραγματικότητα εκφράσεις όπως «Τείχη στα κεφάλια των ανθρώπων» υπάρχουν ακόμη στο λεξιλόγιο, όταν γίνεται λόγος για την αποξένωση των μεν από τους δε. Υπάρχουν Γερμανοί που δεν έχουν ακόμη επισκεφθεί το άλλο τμήμα της χώρας. Μέχρι και οι απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί «Ossi» για τους ανατολικογερμανούς και «Wessi» για τους δυτικογερμανούς χρησιμοποιούνται ακόμη.

«΄Εχασαν τα πάντα»

Επιχειρώντας μια αναδρομή στο εγγύς παρελθόν η προσφυγική κρίση του 2015/2016 αποτελεί τομή για τις εύθραυστες σχέσεις της γερμανο-γερμανικής ένωσης. Στις πολιτικές και κοινωνικές συζητήσεις βγήκαν και πάλι στην επιφάνεια ξεθωριασμένες διαφορές ανάμεσα στο ανατολικό και δυτικό κομμάτι. Η άφιξη εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων προκάλεσε στους ανατολικογερμανούς φόβο για ενδεχόμενη απώλεια της σταθερότητας και άνοιξε παλιές πληγές. Αυτόν τον φόβο χρησιμοποιούν ως εργαλείο οι εθνολαϊκιστές. Κόμματα όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία AfD και το ξενοφοβικό κίνημα Pegida επικαλούνται αυτές τις διαφορές αποσπώντας πολιτικά οφέλη. Σύμφωνα με τελευταίες δημοσκοπήσεις η AfD έχει γίνει πρώτη πολιτική δύναμη στα ανατολικά κρατίδια, πιο ισχυρή και από το ιστορικό Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα, από το οποίο προερχόταν ο καγκελάριος της Επανένωσης Χέλμουτ Κολ και προέρχεται η μεγαλωμένη στην πρώην Αν. Γερμανία Άγκελα Μέρκελ. Με αυτά ως δεδομένα δεν προκαλεί κατάπληξη που στους φετινούς εορτασμούς για τη σημερινή «Ημέρα της Επανένωσης» επικρατεί μια άλλου είδους συζήτηση για τα δύο τμήματα τη χώρας.

Τα προηγούμενα χρόνια το ενδιαφέρον εστιαζόταν στις διαφορές μισθών και ημερομισθίων, στην οικονομική ισχύ και λιγότερο στο πως αισθάνονταν οι πολίτες. Αυτή τη φορά οι συζητήσεις έχουν επίκεντρο το συναίσθημα, τόσο από τους πολιτικούς όσο και από την ίδια την καγκελάριο. Η Επανένωση οδήγησε σε συνταρακτικές αλλαγές σύμφωνα με τη Μέρκελ. Πολλά από όσα έγιναν αρχές του 1990 επανέρχονται. «Πολλοί έχασαν τη δουλειά τους, έπρεπε να αρχίσουν από την αρχή» είπε. «Το σύστημα υγείας, το συνταξιοδοτικό, όλα άλλαξαν» πρόσθεσε, «οι αλλαγές δεν αποτελούν όμως δικαιολογία για το μίσος και τη βία, αλλά δίνουν κάποιες εξηγήσεις για άλλες ανθρώπινες βιογραφίες». 

Τι έγινε λάθος;

Παρόμοιες εικόνες περιγράφει και ο εντεταλμένος της γερμανικής κυβέρνησης για την πρώην Αν. Γερμανία Κρίστιαν Χίρτε. «Οι άνθρωποι αισθάνονται πολίτες δεύτερης κατηγορίας, πολλοί έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο κράτος και την πολιτική», επισημαίνει.  Άλλοι πάλι εντοπίζουν τις αιτίες για την αποξένωση ανάμεσα στους δυτικογερμανούς και ανατολικογερμανούς πιο βαθιά: στο ρόλο της Treuhand, της εταιρείας καταπιστεύματος που διαχειρίστηκε 14.000 κρατικές ανατολικογερμανικές εταιρείες με 4 εκ. εργαζόμενους. Άλλες τις ιδιωτικοποίησε, σε άλλες έβαλε λουκέτο οδηγώντας τους εργαζόμενους σε μαζική ανεργία. «Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο μοναδικός στόχος της Treuhand ήταν να ισοπεδώσει την Αν. Γερμανία», υποστηρίζει ο ιστορικός Μάρκους Μπόικ. «Πολλές καριέρες ξαφνικά δεν είχαν καμιά αξία, και το χειρότερο ήταν ότι όλα έγιναν χωρίς σοβαρές αντιδράσεις». Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι πολλοί ανώτατοι υπάλληλοι μετατέθηκαν στο ανατολικό τμήμα και 28 χρόνια μετά στις ανώτατες διοικητικές θέσεις συνεχίζουν να βρίσκονατι υπάλληλοι από τη δύση. «Πολιτισμική αποικιοκρατία» αποκαλούν το φαινόμενο οι ανατολικογερμανοί.

Οι αναλύσεις όμως δεν μετουσιώνονται σε πολιτική. Ορισμένοι βουλευτές ζήτησαν να ξεκινήσει συστηματική έρευνα για τη Treuhand, άλλοι ζητούν τη σύσταση επιτροπής συμφιλίωσης. Τι από όλα αυτά θα γίνει πράξη μόλις τελειώσουν οι εορτασμοί για την 3η Οκτωβρίου, παραμένει άγνωστο. Ίσως στην έννοια της λέξης πατρίδα να πρέπει να δοθεί μεγαλύτερο βάρος, δηλαδή στο επίκεντρο της προσοχής να σταματήσουν να βρίσκονται τα αστικά κέντρα και οι περιφέρειες, όπου ζουν ακόμη οι περισσότεροι Γερμανοί. «Στόχος είναι η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, κανείς να μην αισθάνεται αφημένος στην τύχη του», υποστηρίζει η Γιούλια Κλέκνερ, αντιπρόεδρος του CDU και υπουργός Γεωργίας. Με άλλα λόγια, όχι πλέον σύγκρουση του ανατολικού τμηματος με το δυτικό, αλλά πατρίδα για όλους; Σε κάθε περίπτωση, αυτό που υπονοείται είναι ότι η προσοχή θα πρέπει να στραφεί λιγότερο σε οικονομικά μεγέθη και περισσότερο στον ανθρωπο.

Κάι Αλεξάντερ Σολτς/Ειρήνη Αναστασοπούλου