Από την επόμενη κιόλας ημέρα της υπογραφής άρχισε η αμφισβήτηση για τη Συμφωνία του Ντέιτον. Άλλοι έβλεπαν «μεγάλη ήττα», άλλοι «περήφανη νίκη» των Σερβοβοσνίων. Κάποιοι διαμαρτύρονταν για «ειρήνη καθ' υπαγόρευσιν των Αμερικανών», οι περισσότεροι πίστευαν ότι θα ήταν θέμα χρόνου να ξαναπάρει φωτιά η «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης» όπως αποκαλούσαν οι ιστορικοί τα Βαλκάνια εν γένει. Και τη Βοσνία κατ' εξοχήν.

Και όμως, η Συμφωνία του Ντέιτον κατάφερε να τερματίσει έναν πόλεμο που έμεινε στην ιστορία ως η πιο αιματηρή σύγκρουση σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (και μέχρι την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία). Μέχρι την υπογραφή της, τουλάχιστον 100.000 άνθρωποι είχαν σκοτωθεί στο μέτωπο, με αποκορύφωμα τις φρικαλεότητες της σφαγής στη Σρεμπρένιτσα. Παράλληλα, είχαν εκτοπιστεί περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή ο μισός πληθυσμός της χώρας.

Δυσλειτουργικό το κράτος

Τριάντα χρόνια μετά το Ντέιτον τα όπλα έχουν σιγήσει, αλλά τα εθνικιστικά πάθη δεν έχουν καταλαγιάσει και οι αλυτρωτικές βλέψεις δεν έχουν εκλείψει. Ευτυχώς, έχει επιτευχθεί ο στόχος της διατήρησης ενός status quo χωρίς αλλαγή συνόρων (αν και δεν έλειψαν οι ανταλλαγές εδαφών εντός συνόρων). Ανέφικτος παραμένει ο στόχος ενός λειτουργικού κράτους με ευρωπαϊκή προοπτική. Κι όμως, «μόνο όσοι είναι ελλιπώς ενημερωμένοι ή έχουν συγκαλυμμένες προθέσεις μπορούν με τόση ευκολία να πουν ότι η Συνθήκη του Ντέιτον είναι απαρχαιωμένη» έλεγε το 2015 στην Καθημερινή ο τότε πρόεδρος της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, Μίλοραντ Ντόντικ.

Το Ντέιτον προσφέρει διδάγματα για τις σημερινές εποχές της έκδηλης γεωπολιτικής αβεβαιότητας. Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η ειρήνη δεν είναι απαραίτητα το αντίθετο του πολέμου. Αλλά ακόμη και η απλή έλλειψη πολέμου είναι προτιμότερη από τη σφαγή και την εθνοκάθαρση.

Το Ντέιτον μας θυμίζει ακόμη ότι ιστορία δεν γράφουν μόνο οι μάζες, αλλά και οι προσωπικότητες. Δεν θα υπήρχε Ντέιτον αν ο παντοδύναμος εκείνη την εποχή πρόεδρος της Κροατίας Φράνιο Τούτζμαν δεν είχε επιβληθεί στους δικούς του, αν ο χαρισματικός ηγέτης των μουσουλμάνων Αλίγια Ιζετμπέκοβιτς δεν «συγκρατούσε» τις διαμαρτυρίες για την αποτυχία ίδρυσης ενός αμιγώς μουσουλμανικού κράτους, αν o πρόεδρος της Σερβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς δεν άφηνε έκθετο τον Ράντοβαν Κάρατζιτς, έναν από τους πιο πολύτιμους συμμάχους του μέχρι εκείνη την ώρα.

Μαστίγιο και καρότο

Κι ακόμη: Δεν θα υπήρχε Συνθήκη του Ντέιτον, αν δεν έμπαιναν μπροστά οι Αμερικανοί, με «μαστίγιο και καρότο». Και αν δεν εμφανιζόταν ένας χαρισματικός διαπραγματευτής όπως ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, για τον οποίο πολεμικοί ανταποκριτές της εποχής μου έλεγαν ότι «έβαζε κάτω» στο ουίσκυ ακόμη και τον Μιλόσεβιτς όταν οι δυο τους διαπραγματεύονταν κατ' ιδίαν.

Αλλά δεν ήταν μόνος ο Χόλμπρουκ. Πίσω του υπήρχε ένα διπλωματικό επιτελείο που αναζητούσε λύσεις συμβατές με το διεθνές δίκαιο και την αρχή του απαραβίαστου των συνόρων (επί προεδρίας Κλίντον, σε εποχές που οι ΗΠΑ δεν είχαν ανακαλύψει ακόμη τον νεο-απομονωτισμό). Αλλά και μία πανίσχυρη πολεμική μηχανή που μπορούσε να ασκήσει πίεση για να επιβάλλει αυτές τις λύσεις. Όπως και έκανε το καλοκαίρι του 1995, βομβαρδίζοντας θέσεις των Σερβοβοσνίων και αναγκάζοντάς τους να προσέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στην στρατιωτική βάση του Ντέιτον, στο Οχάιο των ΗΠΑ.