«Η ατμόσφαιρα ανέδυε απειλή για την ύπαρξη του Ισραήλ» περιγράφει σήμερα ο Μοσέ Μίλο την περίοδο πριν την έκρηξη του πολέμου. Ήταν 23 χρόνων και αλεξιπτωτιστής. Τις προηγούμενες ημέρες ο τότε πρόεδρος Νάσερ είχε απειλήσει να εξαφανίσει το Ισραήλ από το γεωγραφικό χάρτη. Η ίδια απειλή ακούγονταν και από τη Συρία. Έτσι, το πρωί της 5ης Μαΐου του 1967, η ισραηλινή πολεμική αεροπορία βομβάρδισε αιφνιδιαστικά το Σινά. Η υπεροχή της ήταν εμφανής. Μέσα σε λίγες ημέρες το Ισραήλ είχε κερδίσει τον έλεγχο της ανατολικής Ιερουσαλήμ, της Λωρίδας της Γάζας, της Δυτικής Όχθης, των Υψιπέδων του Γκολάν και τη χερσόνησο του Σινά.

«Δεν υπήρχε στρατηγική»

Μετά από εμπάργκο 50 χρόνων δοθηκαν αυτές τις ημέρες στη δημοσιότητα έγγραφα που ρίχνουν φως στις ημέρες που οδήγησαν στη δραματική αλλαγή της διένεξης Ισραηλινών - Παλαιστινίων. Ο αναγνώστης αποκομίζει την εντύπωση ότι οι ισραηλινοί πολιτικοί δεν είχαν ούτε κάποιο σχέδιο για τις επόμενες ημέρες ούτε ρεαλιστική άποψη ή στρατηγική για τα εδάφη που στη συνέχεια έθεσαν υπό τον έλεγχό τους. Μάλιστα διπλωμάτες φαίρονταν μάλιστα σοκαρισμένοι από τις στρατιωτικές επιτυχίες και δεν ήξεραν πώς να χειριστούν τις νέες μεγάλες κατακτήσεις, αφαιρώντας όμως την πηγή επιβίωσης 800.000 Παλαιστινίων που ζουν σήμερα υπό άμεση ισραηλινή κατοχή. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν, ότι παρά αυτά που λέγονται, ο πόλεμος δεν επιβλήθηκε στο Ισραήλ, αλλά είχε σχεδιαστεί πολύ καιρό πριν.

Σε κάθε περίπτωση, κανείς στο Ισραήλ δεν αναφέρονταν ανοιχτά στην κατοχή. «Στην πραγματικότητα δεν μιλούσαμε, τουλάχιστον όχι με τον ίδιο τρόπο που συζητούμε για την κατοχή σήμερα», λέει ο Νεχέμια Ζεράχοβιτς, που πολέμησε σε μια από τις πιο ηρωϊκές μάχες του πολέμου. Εκείνο που παραδέχεται είναι ότι η λαχτάρα για την Ιερουσαλήμ εμφανίστηκε πολύ νωρίτερα από τον πόλεμο, κι αυτό επηρέασε συνειδητά ή ασυνείδητα τους ισραηλινούς στρατηγούς. «Οι ίδιοι οι στρατηγοί που απελευθέρωσαν, προσάρτησαν ή κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ, διαλέξτε τη λέξη που θέλετε να χρησιμοποιήσετε, ήταν αυτοί που το 1948 απέτυχαν να πάρουν πίσω τα ίδια εδάφη, και υπό αυτήν την έννοια το 1967 ξεκίνησε εκεί που σταμάτησε το 1948» λέει.

Αμφιβολίες

Παρά την ευφορία, δύο εβδομάδες μετά το τέλος του πολέμου, ορισμένοι πολιτικοί και ακτιβιστές άρχισαν να εκφράζουν τον σκεπτικισμό τους. «Σε εποχές αποαποικιοποίησης, ποιός θα το δεχθεί;» αναρωτιόνταν ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιαακόφ Σίμσον κάνοντας αναφορά σε σκέψη του στρατηγού Νταγιάν να δημιουργηθεί καθεστώς αυτοδιοίκησης για τους Παλαιστίνιους, αλλά υπό ισραηλινό στρατιωτικό έλεγχο. Τον Σεπτέμβριο του 1967, το ακροαριστερό κίνημα Matzpen (πυξίδα στα εβραϊκά) δημοσίευσε ανοιχτή επιστολή στην εφημερίδα Haaretz που πρόσφατα αναδημοσιεύτηκε. «Το δικαίωμά υπεράσπισης από την εξολόθρευση δεν μας δίνει και το δικαίωμα να καταπιέσουμε τους άλλους. Κατάληψη φέρνει τον ξένο νόμο, ο ξένος νόμος φέρνει την αντίσταση, η αντίσταση φέρνει καταδυνάστευση κι αυτή την τρομοκρατία και τρομοκρατία στην τρομοκρατία». Η επιστολή δεν σταματά όμως εκεί. «Τα θύματα της τρομοκρατίας είναι συνήθως αθώοι άνθρωποι. Κατέχοντας εδάφη γινόμαστε έθνος δολοφόνων και δολοφονούμε θύματα. Ας εγκαταλείψουμε τα κατεχόμενα τώρα». 

Ο πόλεμος των 6 ημερών αφήνει μέχρι σήμερα βαριά κληρονομιά. Χιλιάδες νεκροί από την πρώτη και δεύτερη ιντιφάντα, δεκάδες χιλιάδες εκτοπισμένοι από τα σπίτια τους, εποικισμοί σε παλαιστινιακά εδάφη που συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Τι περιθώρια ειρήνευσης υπάρχουν; «Νομίζω ότι υπάρχουν» πιστεύει ο Ζεράχοβιτς. «Πολλοί βλέπουν ότι οδεύουμε προς την καταστροφή, είναι και οι μόνοι που μπορούν να γυρίσουν τον ρου της ιστορίας, ποτέ δεν είναι αργά».

Ντάνα Ρεγκέφ / Ειρήνη Αναστασοπούλου