Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Τουλάχιστον κάπως έτσι σκέφτηκαν Τσέχοι και Σλοβάκοι στις 24 Φεβρουαρίου του 22, στο άκουσμα της είδησης ότι Ρώσοι εισέβαλαν στην Ουκρανία. Οι μνήμες γύρισαν σε εκείνη την ημέρα του Αυγούστου του 1968. Τη νύχτα της 20ης προς την 21η του μηνός οι στρατιωτικές δυνάμεις του Συμφώνου της Βαρσοβίας εισέβαλαν στην τότε Τσεχοσλοβακία. Αιτία της εισβολής η λεγόμενη Άνοιξη της Πράγας, δηλαδή οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του κομμουνιστικού καθεστώτος υπό τον ηγέτη του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού. Η εισβολή ήταν μέχρι τότε η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκείνη τη νύχτα οι κάτοικοι της Πράγαςξύπνησαν από τον θόρυβο των αεροσκαφών που προσγειώνονταν στο αεροδρόμιο της Πράγας και τις ερπύστριες των τανκς.

Ομοιότητες και διαφορές με τη σοβιετική εισβολή

Έχουν περάσει 55  χρόνια από την εισβολή και όμως υπάρχουν παραλληλισμοί."Είναι σχεδόν απίστευτο πόσες ομοιότητες υπάρχουν" λέει ο ιστορικός Προκόπ Τόμεκ από το Ινστιτούτο Στρατιωτικής Ιστορίας (VHU) στην Πράγα. Τόσο το 1968 όσο και το 2022, είχαν προηγηθεί στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορα της χώρας. Όπως εξηγεί ο Τόμεκ, και στις δύο περιπτώσεις η εισβολή έγινε τη νύχτα. "Αρχική πρόθεση της Μόσχας το 1968 ήταν ακριβώς η ίδια όπως και το 2022, δηλαδή να εγκαταστήσει μια φιλικά προσκείμενη κυβέρνηση που θα εκπροσωπούσε τα δικά της συμφέροντά", λέει ο ιστορικός. Εκείνη την εποχή η Σοβιετική Ένωση ήθελε να ενισχύσει τα εξωτερικά της σύνορα ως αυτοκρατορία στην Ευρώπη, κάνοντας την Τσεχοσλοβακία ούδέτερη ζώνη απέναντι στο ΝΑΤΟ. Σήμερα, η Μόσχααπαιτεί να μεταβάλει την Ουκρανία σε ουδέτερη ζώνη και απαιτεί να μην γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Αλλά ενώ το Κίεβο αντιστέκεται στην εισβολή εδώ και ενάμιση χρόνο, ο ισχυρός τσεχοσλοβακικός Λαϊκός Στρατός των 200.000 στρατιωτών δεν βγήκε από τα στρατόπεδα. "Οι επιθέσεις προέρχονταν από όλες τις κατευθύνσεις, από την Ουγγαρία, τη Σοβιετική Ένωση, την Πολωνία, την Ανατολική Γερμανία, δημιουργήθηκε μια κατάσταση χωρίς λύση" λέει ο Τόμεκ.

Επιπλέον, το στρατιωτικό δόγμα της Τσεχοσλοβακίας δεν προέβλεπε την περίπτωση άμυνας εναντίον των εταίρων της από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Οι ανώτεροι αξιωματικοί είχαν εκπαιδευτεί στη Μόσχα, ακόμη και ο μεταρρυθμιστής ηγέτης του κομμουνιστικού κόμματος Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ είχε μάλιστα μεγαλώσει στη Σοβιετική Ένωση. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα 500.000 στρατιώτες από τη Σοβιετική Ένωση, την Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία κατέλαβαν τη σοσιαλιστική αδελφή χώρα βάζοντας τέλος στις μεταρρυθμίσεις της Άνοιξης της Πράγας. Ο στρατός της Ανατολικής Γερμανίας δεν συμμετείχε με μάχιμους στρατιώτες. Παρόλα αυτά ο αριθμός των στρατιωτών ήταν υπερδιπλάσιος από αυτόν που συμμετείχε στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. "Οι σημερινοί στρατοί δεν είναι γενικά τόσο μεγάλοι όσο ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου", σημειώνει ο Τόμεκ. "Αυτό οφείλεται στις προσπάθειες αφοπλισμού κατά τη δεκαετία του 1990, όπως για παράδειγμα η Συνθήκη για τις Συμβατικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρώπη". Η Ρωσία κατήγγειλε τη λεγόμενη Συνθήκη CFE τον Μάιο του 2023.

"Να μην ατονήσει η στήριξη της Ουκρανίας"

Μπορεί οι εισβολείς να είχαν υπεροχή, αλλά αυτό δεν αποθάρρυνε τους Τσεχοσλοβάκους να κατέβουν αυθόρμητα στους δρόμους και να αντισταθούν. Όχι μακριά από την πλατεία Βέντσεσλας της πρωτεύουσας ένα πλήθος ανθρώπων υπερασπίστηκε το κτίριο του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης από τους εισβολείς ρίχνοντας πέτρες και βόμβες μολότοφ. Πολλοί εξ αυτών το πλήρωσαν με τη ζωή τους. Το πολυβόλο ενός σοβιετικού άρματος που κάηκε κατά τη διάρκεια των οδομαχιών μπορεί κανείς να το δει σήμερα στο Στρατιωτικό Μουσείο της Πράγας. Λίγα βήματα πιο πέρα εκτίθεται και η αιματοβαμμένη σημαία της Τσεχοσλοβακίας. Είναι το αίμα του Άντονιν Γιάρουσεκ, τότε μόλις 22 ετών. Σοβιετικοί στρατιώτες τον πυροβόλησαν τις πρώτες ώρες της εισβολής στο κεφάλι μπροστά από το κτίριο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος. Υπέκυψε τελικά στα σοβαρά τραύματά του εννέα χρόνια αργότερα. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες μέχρι τέλος του 1968, 137 πολίτες έχασαν τη ζωή τους σε σχέση με την εισβολή. Τέλος Αυγούστου του 1968 η Τσεχοσλοβακία αναγκάστηκε να υπογράψει συμφωνία που ακύρωνε τις μεταρρυθμίσεις. Οι τελευταίοι σοβιετικοί στρατιώτες εγκατέλειψαν την Τσεχοσλοβακία μόλις τον Ιούνιο του 1991.

Τις μεταρρυθμίσεις της Άνοιξης της Πράγας, όπως η ελευθερία του Τύπου και μια κάποια οικονομική φιλελευθεροποίηση, ακολούθησε ένας "χειμώνας" κοινωνικής στασιμότητας μέχρι το 1989. Πολλοί θεωρούν ότι αυτή η τραγική εμπειρία είναι ο λόγος για την τεράστια αλληλεγγύη που δείχνει σήμερα η Τσεχική Δημοκρατία στην Ουκρανία. Η Πράγα είναι σημαντικός προμηθευτής όπλων της Ουκρανίας. Από άρματα μάχης Τ72 μέχρι πυρομαχικά πυροβολικού, πολλαπλούς εκτοξευτές ρουκετών και μαχητικά ελικόπτερα. Σήμερα, όπως κάθε χρόνο, έχουν προγραμματιστεί πολλές εκδηλώσεις μνήμης στην Τσεχική Δημοκρατία και τη Σλοβακία. Πριν από ένα χρόνο ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Πετρ Φιάλα προειδοποίησε ότι η βούληση στήριξης της Ουκρανίας δεν πρέπει να ατονήσει: "Σήμερα, τα ρωσικά άρματα μάχης διασχίζουν για άλλη μια φορά μια ξένη χώρα, αυτή τη φορά την Ουκρανία, προσπαθώντας να συντρίψουν τα όνειρα για ένα καλύτερο μέλλον".

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου