Με την ίδρυσή του το 1955 από τον Κουρτ Γκραφ φον Ποζαντόφσκι‑ Βένερ το Ινστιτούτο Γκαίτε στη Θεσσαλονίκη αρχικά από το κτίριο στην οδό Ερμού παρουσίασε το πρόσωπο της νέας δημοκρατικής Γερμανίας και λειτούργησε κατά κύριο λόγο ως κέντρο εκμάθησης της γερμανικής γλώσσας. Μετακομίζοντας σε μεγαλύτερες εγκαταστάσεις στα μέσα της δεκαετίας του 1960 στη Λεωφόρο Νίκης προώθησε το διαπολιτισμικό διάλογο και αποτέλεσε ξεχωριστό κέντρο μετεκπαίδευσης των καθηγητών γερμανικής γλώσσας. Ο μεγάλος αριθμός Ελλήνων μεταναστών από τη Βόρεια Ελλάδα αλλά και οι ισχυρές ελληνογερμανικές οικονομικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν δημιούργησαν μια ιδιαίτερη σύνδεση της πόλης με το Ινστιτούτο.

Η περίοδος της χούντας

Αλλά και κατά τη διάρκεια της περιόδου της χούντας στην Ελλάδα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, κρατώντας μεν επίσημα ουδέτερη στάση απέναντι στο καθεστώς των συνταγματαρχών αλλά: «Με υπόγειο τρόπο ασκούσε κριτική στη δικτατορία με λογοτεχνικές αναφορές στα μαθήματα αλλά και με κεκαλυμμένα μηνύματα όπως με το ιδιαίτερο ανέβασμα της «Αντιγόνης», αναφέρει μιλώντας στη Deutsche Welle o πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Γκαίτε στη Θεσσαλονίκη και βαθύς γνωστης της ιστορίας του, Πέτερ Πάνες. «Τις δεκαετίες του 80 και του 90 ήταν το τρίτο στη σειρά εξεταστικό κέντρο στον κόσμο, με 2000 μαθητές», τονίζει. Την ίδια εποχή έπαιξε κομβικό ρόλο στα Βαλκάνια έχοντας στην ευθύνη του τα Κέντρα Εκμάθησης Γερμανικής Γλώσσας σε Κόσοβο και Αλβανία. Τότε μπήκαν και οι βάσεις για το μετασχηματισμό του σε πυλώνα διαπολιτισμικής συνεργασίας και με έδρα πλέον την πρώην Γερμανική Σχολή στη Βασιλίσσης Όλγας συμμετέχει πολιτιστικά προγράμματα, καλλιτεχνικές συνεργασίες, ως ένας πολιτιστικός πνεύμονας στην πόλη.

Η σημασία του Ινστιτούτου σήμερα

«Εντυπωσιάστηκα από το πόσο εκτιμάται το Ινστιτούτο Γκαίτε εδώ. Είναι πραγματικά αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής ζωής. Οι καλλιτέχνες συχνά χρειάζονται ένα σημείο αναφοράς, μια  περισσότερη στήριξη, επειδή πολλά γίνονται στην Αθήνα. Ταυτόχρονα όμως η Θεσσαλονίκη είναι μια νέα, ζωντανή, υπέροχη πόλη. Είμαι ενθουσιασμένη με την ενέργεια που υπάρχει εδώ», αναφέρει μιλώντας στη Deutsche Welle η Πρόεδρος του Ινστιτούτου Γκαίτε, Δρ. Gesche Joost, που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για τον εορτασμό των γενεθλίων του παραρτήματος στην πόλη.

Το Ινστιτούτο πριν δύο χρόνια πέρασε ένα πολύ δύσκολο διάστημα με την απειλή κλεισίματος του λόγω περικοπών. «Είναι ένας χώρος που δεν μπορείς να τον φανταστείς χωρίς το Ινστιτούτο. Όταν κινδύνευσε να κλείσει λόγω περικοπών, δημιουργήθηκε ένα πρωτοφανές κύμα αλληλεγγύης, και έτσι το Ινστιτούτο Γκαίτε σώθηκε. Δεν είναι απλώς κάτι «nice to have», αλλά είμαστε βαθιά συνδεδεμένοι με πολλούς φορείς της πόλης και προσφέρουμε ουσιαστική συμβολή», τονίζει η επικεφαλής των Ινστιτούτων Γκαίτε σε όλο τον κόσμο.

Υπέρ της ανοιχτής κοινωνίας

«Στις εποχές που η δημοκρατία βρίσκεται υπό πίεση το Ινστιτούτο Γκαίτε στέκεται υπέρ μιας ανοιχτής κοινωνίας, μέσω της ελεύθερης πολιτιστικής ανταλλαγής, των τεχνών, αλλά και της γλώσσας. Συμβάλλουμε έτσι και στην πολιτική ασφάλειας, στην εξωτερική πολιτική, που μπορεί να αντιμετωπίσει συγκρούσεις σε άλλο επίπεδο. Αυτό δείχνουμε με την πολιτιστική ανταλλαγή: τι σημαίνει ειρηνική και ασφαλής συνύπαρξη», επισημαίνει η Joost.

Το Ινστιτούτο Γκαίτε στη Θεσσαλονίκη έχει πολύ ισχυρή συνεργασία με τη Λειψία, αλλά και με το Βερολίνο, με το Medienbord Berlin-Brandenburg στο πλαίσιο των φιλοξενίας καλλιτεχνών. Τα τελευταία είκοσι χρόνια συνεργάζεται με τη Deutsche Welle κάθε χρόνο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης με την παρουσίαση Γερμανών συγγραφέων που έχουν μεταφραστεί ή αξίζει να μεταφραστούν στα ελληνικά. «Σημαντικές είναι και οι ψηφιακές σχέσεις μεταξύ Θεσσαλονίκης και γερμανικών πόλεων ή εταιρειών, ακόμα και μέσω του πανεπιστημίου. Πολλοί ψηφιακοί νομάδες έρχονται από τη Γερμανία στη Θεσσαλονίκη, επειδή είναι μια πολύ ωραία πόλη κι αυτό δίνει ένα νέο ενδιαφέρον», παρατηρεί η Joost.

Οι προκλήσεις του μέλλοντος είναι παρούσες

Οι περικοπές προϋπολογισμών απειλούν τη βιωσιμότητα πολιτιστικών δομών και η ψηφιακή στροφή απαιτεί νέα οράματα. «Η ψηφιοποίηση είναι εδώ. Αλλά η φυσική μας παρουσία είναι αδιαπραγμάτευτη. Δεν θα γίνουμε ποτέ μόνο ψηφιακοί». Η ίδια χαίρεται για την ψηφιακή εξέλιξη του Ινστιτούτου αλλά ως συμπλήρωμα για πιο ευέλικτη διοίκηση και απλούστερες διαδικασίες, όχι  όμως για μείωση του δικτύου του.

Μέσα από παραδείγματα από το Μεξικό έως την Ινδία, η ίδια ονειρεύεται τα Ινστιτούτα Γκαίτε ως μικρές «ουτοπίες». Χώροι προσβάσιμοι, ανοιχτοί, με καφέ, βιβλιοθήκες, hubs  ακόμα και… πλυντήρια. «Στη Βαρσοβία μπορείς να δανειστείς ένα Kärcher, στην Αθήνα μια σκηνή. Αυτό δεν είναι φολκλόρ, είναι δημόσιο αγαθό», τονίζει. «Έχουμε πάνω από 5 εκατομμύρια ακολούθους στο Facebook. Πρέπει να το αξιοποιήσουμε για να κάνουμε την ανοιχτή κοινωνία βιωματική, να προσκαλέσουμε σε διάλογο. Είναι σημαντικό να φτάνουμε και σε μέρη που δεν έχουμε φυσική παρουσία, π.χ. σε αγροτικές περιοχές, μέσω ψηφιακών προσφορών, συνεργασιών με βιβλιοθήκες, σχολές γλωσσών, ώστε να προσφέρουμε ευκαιρίες και σε όσους π.χ. δεν ζουν σε Θεσσαλονίκη ή Αθήνα», αναφέρει.

Τι πιστεύει για την πρόκληση της τεχνητής νοημοσύνης; «Είναι μια ευκαιρία για νέες μορφές αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής. Ενδιαφέρει πώς αυτό επηρεάζει τη γλωσσική μας δουλειά. Για τη μεταφραστική εργασία είναι ισχυρό εργαλείο. Αλλά δεν αντικαθιστά τη λογοτεχνική μετάφραση. Προσπαθούμε γρήγορα να δοκιμάζουμε αυτά τα εργαλεία, να ανταλλάσσουμε εμπειρίες, να τα αξιοποιούμε δημιουργικά αλλά και να θέτουμε όρια».

Για ένα σύγχρονο Ινστιτούτο του μέλλοντος

Στα γενέθλια δίνουμε ευχές και προσφέρουμε δώρα. «Βρίσκω το Ινστιτούτο Γκαίτε ότι βρίσκεται στην καλύτερη ηλικία. Αυτό που εύχομαι είναι να συνεχίσει να λάμπει και να ακτινοβολεί, να μπορεί να φτάνει ανθρώπους που μέχρι τώρα δεν μας ήξεραν και η Θεσσαλονίκη στο υπέροχο ταξίδι της προς μια ευρωπαϊκή μητρόπολη να έχει το Ινστιτούτο Γκαίτε ως αξιόπιστο εταίρο», εύχεται η κα Joost. Για δώρα θα επέλεγε τα εξής: «Τον καλύτερο καφέ της πόλης, μια «βιβλιοθήκη των πραγμάτων» και ίσως μια μικρή πισινούλα για να δροσίζεις τα πόδια σου, όταν έχει ζέστη», απαντά με χιούμορ. «Η δημιουργική δύναμη της γλώσσας και του πολιτισμού θα υπερισχύει πάντα. Σε έναν κόσμο που αποσυντίθεται, χρειαζόμαστε χώρους που συνδέουν. Αυτή είναι η αποστολή μας. Να δημιουργούμε κοινότητες και να καλλιεργούμε τη συνοχή», λέει χαρακτηριστικά.