Η τούρτα γενεθλίων έχει 75 κεράκια. Σε ανθρώπινα μεγέθη αντικατοπτρίζει τη βαθιά ωριμότητα. Αλλά σε αυτήν την περίπτωση πρόκειται για την παλαιότερη και μοναδική εναπομείνασα αμυντική συμμαχία. Όταν ξεκίνησε είχε 12 μέλη. Μέχρι σήμερα προστέθηκαν άλλα 20 ακόμη. Η Φινλανδία και η Σουηδία ήταν τα τελευταία. Και οι δύο χώρες προσχώρησαν αναζητώντας προστασία από τη Ρωσία. Η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς ξεκίνησε πριν από 25 χρόνια με τα πρώην μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας, δηλαδή της διαλυμένης αμυντικής συμμαχίας του ανατολικού μπλοκ,  την Πολωνία, την Τσεχία και την Ουγγαρία. Τότε στα 50ά γενέθλια του ΝΑΤΟ υπήρχε ένα πνεύμα αισιοδοξίας. Ο Ψυχρός Πόλεμος θεωρήθηκε ότι είχε κερδηθεί. Η Ρωσία θεωρούνταν εταίρος. Το 1997 η Μόσχα δεσμεύτηκε συμβατικά ότι δεν θα προβάλει αντιρρήσεις για την προς ανατολάς διεύρυνση. Οι χώρες της Βαλτικής, η Σλοβακία, η Σλοβενία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία ακολούθησαν ως μέλη το 2004. Η Αλβανία και η Κροατία προσχώρησαν στη συμμαχία το 2009. Το 2017 και το 2020 το ΝΑΤΟ δέχθηκε κι άλλα τμήματα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, το Μαυροβούνιο και τη Βόρεια Μακεδονία.

Στάση αμφιβολίας προς τις ΗΠΑ

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν άρχισε να επικρίνει την πορεία του ΝΑΤΟ προς ανατολάς. Ισχυρίστηκε ότι όταν η πρώην Ανατολική Γερμανία έγινε δεκτή στη συμμαχία μετά την επανένωση της Γερμανίας το 1990, είχε υποσχεθεί στη Σοβιετική Ένωση ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτεινόταν στην πρώην σοβιετική σφαίρα επιρροής. Ωστόσο, αυτό δεν έγινε ποτέ γραπτώς. Tο 1997 η Μόσχα υπέγραψε την Ιδρυτική Πράξη (Founding Act) Ρωσίας-ΝΑΤΟ, η οποία δεν περιέχει τέτοιες υποσχέσεις. Το 2008 η Γεωργία και η Ουκρανία έλαβαν την υπόσχεση να γίνουν κατ' αρχήν μέλη του ΝΑΤΟ. Τότε ήταν που ο Πούτιν άλλαξε στρατηγική. Έθεσε τμήματα της Γεωργίας υπό ρωσικό έλεγχο. Το 2014 η Ρωσία προσάρτησε την ουκρανική Κριμαία και υποστήριξε αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία και το 2022 επιτέθηκε σε ολόκληρη την Ουκρανία. Το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να διατηρεί την πόρτα ανοιχτή για περαιτέρω προσχωρήσεις. Βασικά το ΝΑΤΟ βρίσκεται στην ίδια κατάσταση που ήταν πριν από 75 χρόνια, όταν ιδρύθηκε στην Ουάσιγκτον στις 4 Απριλίου του 1949. Η ελεύθερη Δύση θέλει να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη απειλή εξ ανατολών σε βάση αμοιβαιότητας και υπό την ομπρέλα των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ. Ο Ψυχρός Πόλεμος είναι και πάλι εδώ.

"Σε ό,τι αφορά σε επίπεδο απειλών και την αντίδραση του ΝΑΤΟ, όλα φαίνεται να είναι τα ίδια με τότε. Η συλλογική άμυνα είναι και πάλι το βασικό καθήκον. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι' αυτό", λέει ο Ματίας Ντεμπίνσκι από το Leibniz Institute for Peace and Conflict Research στη Φρανκφούρτη. Ωστόσο, η καθοριστική διαφορά σε σχέση με το 1949, σύμφωνα με τον Ντεμπίνσκι, είναι η βαθιά δυσπιστία απέναντι στην ηγέτιδα δύναμη, τις ΗΠΑ. Εάν ο επόμενος πρόεδρος είναι ο Ντόναλντ Τραμπ, η σημερινή ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής θα μπορούσε να καταστεί παρωχημένη. "Το καθήκον που θα έπεφτε τότε στους Ευρωπαίους στη χειρότερη υποθετική περίπτωση θα ήταν διπλό. Να αντισταθμίσουν την πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ και τις στρατιωτικές συνεισφορές που έχει κάνει η χώρα στο ΝΑΤΟ μέχρι σήμερα. Αυτό είναι ένα ηράκλειο έργο. Το αν θα πετύχει είναι κάθε άλλο παρά ξεκάθαρο".

Στροφή προς την εθνική ασφάλεια

Ο νυν πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν χαρακτηρίζει τη φόρμουλα αμοιβαίας συνδρομής του άρθρου 5 του Χάρτη του ΝΑΤΟ ως "ιερή και αδιάσπαστη". Σύμφωνα με αυτή, επίθεση σε ένα κράτος-μέλος σημαίνει συνολική επίθεση. Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ το  2023 στο Βίλνιους της Λιθουανίας, περιέγραψε την κατάσταση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας ως εξής: "Σήμερα, η συμμαχία μας είναι ένα προπύργιο για την παγκόσμια σταθερότητα και ασφάλεια όπως ήταν για πάνω από επτά δεκαετίες. Το ΝΑΤΟ είναι ισχυρότερο, πιο ενεργητικό και πιο ενωμένο από ποτέ". Μιλώντας στη Deutsche Welle ο Γερμανός υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους είπε ότι «η σημερινή πρόκληση για το ΝΑΤΟ είναι να εγκαταλείψει τις διεθνείς αποστολές και να επιστρέψει στην υπεράσπιση της δικής του επικράτειας». Με άλλα λόγια επιστροφή στις ρίζες και μάλιστα γρήγορα. "Γυρίζουμε το τιμόνι με μεγάλη ταχύτητα, για να το πω έτσι. Σταματάμε τώρα την κατεύθυνση του ταξιδιού προς τις διεθνείς επιχειρήσεις κρίσεων και τις ξένες αποστολές. Πρέπει να αντιστρέψουμε την κατεύθυνση, πίσω προς την εθνική και συμμαχική άμυνα. Αυτό θα πάρει λίγο χρόνο. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στη διαδικασία να το κάνουμε αυτό και θα είναι δυναμικό, όπως το αντιλαμβάνομαι".

Το μέλλον του ΝΑΤΟ θα εξαρτηθεί από την έκβαση του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, παρά το ότι η χώρα δεν είναι ακόμη μέλος του ΝΑΤΟ. «Αυτό είναι ένα ζήτημα αξιοπιστίας για τη συμμαχία», λέει ο πρώην εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ και διευθυντής επικοινωνίας Τζέιμι Σέα. "Ακόμη και αν η Ουκρανία καταφέρει να νικήσει τη Ρωσία και να απελευθερώσει το έδαφός της, η Ρωσία θα παραμείνει μοχθηρή και εκδικητική. Δεν θα αγαπήσει το ΝΑΤΟ. Δυστυχώς, η Ρωσία θα παραμείνει η μεγαλύτερη απειλή του ΝΑΤΟ για πολλά χρόνια ακόμη".

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου