Η εξέγερση της 1ης Αυγούστου του 1944 κατέχει μοναδική θέση στη συλλογική μνήμη και στην ιστορική συνείδηση των Πολωνών. Και αυτό γιατί οι Nαζί είχαν καταπνίξει την εξέγερση με μία κτηνωδία σπάνια, ακόμη και για τους ίδιους. 200.000 άνθρωποι, οι περισσότεροι άμαχοι, έχασαν τη ζωή τους, πολλοί από αυτούς σε ομαδικές εκτελέσεις. Εκατοντάδες χιλιάδες μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η εξέγερση του 1944 και η βίαιη καταστολή της επισκιάζει μέχρι σήμερα τις γερμανοπολωνικές σχέσεις.

Σπάνια επισκέπτονταν τη Βαρσοβία οι Γερμανοί πολιτικοί για να τιμήσουν την επέτειο. Πριν από 25 χρόνια είχε δώσει το "παρών" ο τότε πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Ρόμαν Χέρτσογκ και το 2004 ακολούθησε ο καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ. "Υποκλινόμαστε και αισθανόμαστε ντροπή", έλεγε τότε ο σοσιαλδημοκράτης πολιτικός. Θετική εξέλιξη θεωρείται η φετεινή συμμετοχή του Γερμανού υπουργού Εξωτερικών Χάικο Μάας στις εκδηλώσεις μνήμης. Ο επικεφαλής της γερμανικής διπλωματίας αποδέχθηκε την πρόσκληση σε μία εποχή που το κυβερνών κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) προβάλλει όλο και πιο έντονα το αίτημα για αποζημιώσεις λόγω του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Σε 45 δισεκατομμύρια δολάρια είχε υπολογίσει τις καταστροφές που υπέστη η Βαρσοβία ο πρώην δήμαρχος της πολωνικής πρωτεύουσας Λεχ Κασίνσκι.

Αντίσταση και τρομοκρατία

Περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι ζούσαν στη Βαρσοβία το καλοκαίρι του 1944. Η καταστολή των αρχών κατοχής είχε ενταθεί μετά την εξέγερση στο εβραϊκό γκέτο της πόλης, την άνοιξη του 1943 που επίσης πνίγηκε στο αίμα. Την 1η Αυγούστου 40.000 εθελοντές που δήλωναν πίστη στην εξόριστη κυβέρνηση της ελεύθερης Πολωνίας, με έδρα το Λονδίνο, ξεσηκώθηκαν και βρήκαν απέναντί τους 16.000 στρατιώτες της Βέρμαχτ και άνδρες των Ες Ες, οι οποίοι όμως ενισχύθηκαν πολύ γρήγορα. Εκείνη την εποχή η Βέρμαχτ οπισθοχωρούσε στο ανατολικό μέτωπο. "Οι Γερμανοί ήθελαν να ισοπεδώσουν την Βαρσοβία και να τη μετατρέψουν σε φρούριο, ενώ εμείς θέλαμε να τους εμποδίσουμε και να κερδίσουμε την ελευθερία μας μια ώρα αρχύτερα", λέει ο Λέτσεκ Ζουκόφσκι, επικεφαλής της μεγαλύτερης πολωνικής οργάνωσης βετεράνων, ο οποίος στα 15 του χρόνια συμμετείχε στην εξέγερση.

Η εξέγερση της Βαρσοβίας ταίριαζε στα σχέδια των Γερμανών, όπως προκύτπει από την αλληλογραφία υψηλόβαθμων στελεχών των Ναζί. Ο τότε ηγέτης των Ες Ες Χαινριχ Χίμλερ έγραφε στον Χίτλερ, μεταξύ άλλων, τα εξής: "Φύρερ μου, είναι πραγματική ευλογία αυτό που κάνουν οι Πολωνοί. Εμείς θα τις υπομείνουμε τις πέντε, έξι εβδομάδες αλλά μετά θα έχει αφανιστεί ολόκληρη η Βαρσοβία, η κεφαλή, η ιντελιγκέντσια ενός λαού 16 ή 17 εκατομμυρίων". Ήδη τις πρώτες μέρες της εξέγερσης οι Ναζί είχαν εκτελέσει περισσότερους από 15.000 αμάχους.

Μοναχικοί αγωνιστές, αδιάφορος Στάλιν

Οι εξεγερθέντες ήλπιζαν σε βοήθεια από τους Συμμάχους. Οι Δυτικοί επιχείρησαν να τους εφοδιάσουν από αέρος με όπλα, πυρομαχικά και τρόφιμα αλλά οι περισσότερες ρίψεις με αλεξίπτωτο δεν βρήκαν στόχο. Όσο για τον Κόκκινο Στρατό, μπορεί να προήλαυνε στο ανατολικό μέτωπο αναγκάζοντας τους Γερμανούς σε άτακτη υποχώρηση αλλά πλησιάζοντας στη Βαρσοβία σταμάτησε στην αντίπερα όχθη του ποταμού Βιστούλα και απλά παρακολουθούσε τις εξελίξεις. Ο Στάλιν δεν είχε κανένα συμφέρον να βοηθήσει τον αποκαλούμενο "πατριωτικό στρατό" της Πολωνίας, που ορκιζόταν πίστη σε μία εξόριστη, αντικομμουνιστική κυβέρνηση. 

Μετά την οριστική καταστολή της εξέγερσης η Βαρσοβία ισοπεδώθηκε με προσωπική διαταγή του Χίτλερ. Εννέα στα δέκα κτίρια ανατινάχθηκαν, μεταξύ αυτών το παλαιό Βασιλικό Ανάκτορο, όλα τα βιομηχανικά κτίρια της πόλης, καθώς και όλες οι γέφυρες στον ποταμό Βιστούλα. Το φθινόπωρο του 1944 μόλις λίγες χιλιάδες άνθρωποι είχαν απομείνει να ζουν στα ερείπια.

Ιστορική μνήμη και λήθη

Για πολλές δεκαετίες το κομμουνιστικό καθεστώς προτιμούσε να αποσιωπήσει τα γεγονότα του 1944. Μόλις το 1989 άρχισε μία σοβαρή δημόσια συζήτηση για τον ηρωϊκό χαρακτήρα της εξέγερσης αλλά και τον αβάσταχτο φόρο αίματος. Σήμερα, δεκάδες αναμνηστικές στήλες αφιερώνονται στον αγώνα του 1944, ενώ, σε μία συμβολική κίνηση, μία αλυσίδα τεθωρακισμένου έχει τοποθετηθεί στα τείχη που περιβάλλουν τον καθεδρικό ναό του Αγ.Ιωάννου, για να θυμίζει την εξέγερση.    

Ροζάλια Ρομάνιετς

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου