Εν έτει 2019 όλο και περισσότερες κυβερνήσεις υψώνουν φραγμούς στο διεθνές εμπόριο, ο συνολικός όγκος συναλλαγών υποχωρεί, ενώ κάποιες χώρες υποτιμούν το εθνικό τους νόμισμα, προκειμένου να εξασφαλίσουν πλεονεκτήματα στον ανταγωνισμό. Παρόμοιες συνθήκες επικρατούσαν στη δεκαετία του '30, προκαλώντας διεθνή οικονομική κρίση. Το 1944 στην  ιστορική συνάντηση του Μπρέτον Γουντς 44 χώρες από όλον τον κόσμο δεσμεύτηκαν ότι θα ακολουθήσουν έναν διαφορετικό δρόμο. Στις 22 Ιουλίου, δηλαδή πριν από ακριβώς 75 χρόνια, η συνάντηση ολοκληρώθηκε με την απόφαση να ιδρυθεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Παγκόσμια Τράπεζα. Επισήμως η συμφωνία για την ίδρυση του ΔΝΤ υπεγράφη στις 27 Δεκεμβρίου 1945.

Δύο ήταν οι χώρες που κυριαρχούσαν την εποχή εκείνη στη διεθνή οικονομία, αλλά και στην διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς που έγινε στο ξενοδοχείο "Μάουντ Ουάσιγκτον", στην πολιτεία του Νιου Χάμσαϊρ: οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία. Δύο διάσημοι οικονομολόγοι της εποχής, ο Βρετανός Τζων Μέιναρντ Κέινς και ο Αμερικανός Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, ήταν οι βασικοί πρωταγωνιστές, αλλά και ανταγωνιστές ως προς τις αντιλήψεις τους για τηn οικονομία. Τελικά επικράτησε ο σχεδιασμός του Γουάιτ, που προτιμούσε ένα λιγότερο αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο, αλλά με ηγεμονικό ρόλο για το αμερικανικό δολάριο.

"Δούναι και λαβείν" ως το 1973

Δύο είναι οι βασικές παράμετροι στο οικονομικό σύστημα του Μπρέτον Γουντς: από τη μία πλευρά οι συμβαλλόμενες χώρες προσδένουν το εθνικό τους νόμισμα στο αμερικανικό δολάριο και δεσμεύονται ότι οι όποιες διακυμάνσεις της ισοτιμίας γίνονται σε πολύ περιορισμένο εύρος, ώστε να αποφευχθούν ανταγωνισμοί υποτιμήσεων που θα προκαλούσαν επικίνδυνη διόγκωση του πληθωρισμού. Από την άλλη πλευρά οι ΗΠΑ προσδένουν το δολάριο στον χρυσό και εγγυώνται ότι εάν χρειαστεί θα ανταλάσσουν το νόμισμα τους με χρυσό, προκειμένου να προλάβουν κλυδωνισμούς στη διεθνή οικονομία. Η συμφωνία ίσχυε μέχρι το 1973, όταν οι ΗΠΑ κατήγγειλαν τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς, ενώ ήδη από το 1971 ο Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον είχε αποφασίσει την αποδέσμευση του δολαρίου από τον χρυσό. Ο λόγος ήταν ότι οι Αμερικανοί διέθεταν μεν το ισχυρότερο νόμισμα παγκοσμίως, αλλά όσο περισσότερα δολάρια κυκλοφορούσαν στην αγορά τόσο πιο επίφοβη για το εμπορικό τους ισοζύγιο γινόταν η κάλυψη σε χρυσό.

Με την αποχώρηση των ΗΠΑ κατέρρευεσε το σύστημα του Μπρέτον Γουντς. Ωστόσο το ΔΝΤ ήταν ήδη αρκετά ισχυρό ώστε να συνεχίσει τη δραστηριότητά του, αλλά και οι Αμερικανοί αποδείχθηκαν αρκετά ισχυροί- οικονομικά και γεωπολιτικά- ώστε να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία. Σύμφωνα με το βρετανικό θινκ τανκ Bretton Woods Project "η ίδρυση του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας είχε  παρουσιαστεί ως μία απόφαση που δεν υπαγορεύεται από πολιτικά κριτήρια, ωστόσο πολλοί την αντιμετωπίζουν ως μία προσπάθεια του δυτικού καπιταλισμού αφενός να επεκτείνει την επιρροή του σε μία εποχή που αντιμετώπιζε την πρόκληση της Σοβιετική Ένωσης και αφετέρου να εδραιώσει τα αμερικανικά συμφέροντα". Ιδιαίτερα στη δεκαετία του '80, όταν μεσουρανούσαν οι Ρέιγκαν και Θάτσερ, ενώ το ΔΝΤ διηύθυναν οι Γάλλοι Ζακ ντε Λαροσιέρ και Μισέλ Καμντεσύ, στρατηγικές προτεραιότητες όπως η απορρύθμιση και οι ιδιωτικοποιήσεις είχαν γίνει απόλυτο θέσφατο στην πολιτική του ΔΝΤ.

Η επιβαρυμένη φήμη του ΔΝΤ

Πολλοί οικονομολόγοι, όπως ο Αμερικανός νομπελίστας Γιόζεφ Στίγκλιτς, θεωρούν ότι αυτή η προσέγγιση προκάλεσε σημαντικά προβλήματα- ιδιαίτερα σε φτωχές χώρες της Αφρικής, που είχαν προστρέξει στο ΔΝΤ για οικονομική βοήθεια. Εκεί οφείλεται, εν μέρει τουλάχιστον, η αρνητική φήμη που συνοδεύει το Ταμείο μέχρι σήμερα. Στη διάρκεια της τελευταίας οικονομικής κρίσης αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης συγκεντρώνονταν κάθε τόσο έξω από την έδρα του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον, διαδηλώνοντας την αντίθεσή τους στην πολιτική των περικοπών. Το 2000 είχαν συλληφθεί χιλιάδες διαδηλωτές. Οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν μέχρι το 2012.

Σήμερα ωστόσο, τα πράγματα φαίνεται να έχουν λάβει διαφορετική τροπή: υπό την Κριστίν Λαγκάρντ το Ταμείο διακηρύσσει ότι περιλαμβάνει στις προτεραιότητές του όσα ζητούσαν προ ετών οι διαδηλωτές, δηλαδή την καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας στον κόσμο, τη δικαιότερη κατανομή του πλούτου, την ευρύτερη συμμετοχή των γυναικών στη λήψη αποφάσεων, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, την εκπαίδευση στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σήμερα, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το "πνεύμα του Μπρέτον Γουντς" βρίσκεται στον ...Λευκό Οίκο: η πολιτική Τραμπ που  βάζει υπεράνω όλων τις ΗΠΑ ("America First"), ουσιαστικά αναιρεί τη φιλοσοφία του Χάρυ Τρούμαν, ο οποίος χαρακτήριζε το ελεύθερο εμπόριο "αρτηρία της παγκόσμιας οικονομίας".       

Μίχαελ Ντόνχαουζερ (DPA)

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου