Όταν το φύλο αποδομείται και δεν θεωρείται βιολογικό θέσφατο τότε οι κοινωνικοί ρόλοι μπορούν να αλλάξουν από τη μια στιγμή στην άλλη. Χωρίς περιστροφές, ωμή κι άλλο τόσο βαθιά ανθρώπινη με ειλικρίνεια που σοκάρει, γροθιά στο πρόσωπο μιας κοινωνίας βαθιά συντηρητικής, φοβικής, ομοφοβικής και τρανσοφοβικής είναι η νέα ταινία του Φιλ Ιερόπουλου «Αvant-Drag!».

Αποτυπώνει τη γυμνή αλήθεια που κρύβεται πίσω από την drag περιβολή, τα μηνύματα μιας τέχνης που κάποτε θεωρούνταν περιθωριοποιημένη και στιγματισμένη και σήμερα ενίοτε «cult» ή «cool» αν και είναι βαθιά πολιτική. Μια δήλωση επί σκηνής για το δικαίωμα να ζεις όπως έχεις επιλέξει, παρωδώντας το βιολογικό φύλο.

Το «Αvant-Drag!», ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στις δολοφονημένες drag performer Zackie Oh και Αnna Ivankova, έκανε πρόσφατα γερμανική πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Χposed Queer Film Festival στο ιστορικό σινεμά Moviemento του Βερολίνου προκαλώντας ενθουσιασμό και συγκίνηση συνεχίζοντας πια την πορεία του σε ευρωπαϊκές αίθουσες. 

O θανάσιμος ξυλοδαρμός του Ζακ Κωστόπουλου, φίλου του σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ, στο κέντρο της Αθήνας έδωσε το έναυσμα γι αυτό το βαθιά πολιτικό ντοκιμαντέρ, όπως εξηγεί μιλώντας στην DW ο Σπύρος Πατσούρας, παραγωγός που ζει στο Βερολίνο, ο οποίος μαζί με τον Φιλ Ιερόπουλο ανέλαβε την παραγωγή του ντοκιμαντέρ. «Στόχος μας δεν ήταν ένα δημοσιογραφικό ντοκιμαντέρ αλλά μια ταινία που αναπαριστά τη ζωή των drag ατόμων με ενέργεια και ρυθμό δίνοντας στους ανθρώπους την επιλογή να μοιραστούν τα μέρη του εαυτού τους που θέλουν με το κοινό και να συνδημιουργήσουμε μια πιο δημοκρατική και φρέσκια προσέγγιση στο ντοκιμαντέρ» εξηγεί ο Σπύρος Πατσούρας.

Δέκα drag performers αφηγούνται

Το «Αvant-Drag!» κινείται στα όρια του «μαγικού ρεαλισμού»,  όπως λένε οι δημιουργοί του, με κινηματογραφικά στοιχεία εμπνευσμένα από το weird wave και δίνοντας έμφαση στη ζωή έξω στο δρόμο, όχι πια στο σκοτάδι της αθηναϊκής νύχτας αλλά στο φως της μέρας: από τη λαϊκή αγορά μέχρι τα αστικά πάρκα, με υπόκρουση avant-garde ήχους αλλά και λαϊκοπόπ. Καταγράφει καρέ-καρέ την καθημερινότητα και την ψυχοσύνθεση δέκα εντελώς διαφορετικών drag performer της Αθήνας.

Cotsos, Er Libido, Aurora Paola Morano, Lala Kolopi, Thanasis McMorait, Parakatyanova, Sergay Parakatyanov, Cruella Tromokratisch, Veronique Tromokratisch, Kangela Tromokratisch. Δέκα drag performer συστήνονται στο κοινό. Με γκλίτερ, στρας, λεοπάρ, νάυλον, με παραδοσιακές στολές, ελληνικές σημαίες και στολές παραλλαγής, πράγματα από βεστιάρια, ντουλάπες φίλων ή κάδους απορριμάτων.

Αφοπλιστικά ειλικρινείς άλλοτε με κυνισμό κι άλλοτε με μια αθωώτητα που αποτυπώνει ένα παιχνίδι κοινωνικών ρόλων με στόχο να αποδομηθεί το φύλο και να ασκηθεί κριτική σε ελληνικές παθογένειες. Κοινό σημείο σε όλες τις προσωπικές διαδρομές η διεκδίκηση της ταυτότητας σε μια αφιλόξενη πόλη, που ενέχει κινδύνους, χλεύη και δολοφονικές ενέδρες. Αλλά και με φωτεινές στιγμές όταν μια drag performance σε μια πλατεία τραβά το ενδιαφέρον παιδιών, τα οποία συμμετέχουν.

Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ που μπορεί να σοκάρει σε κάποια σημεία αγγίζοντας τα όρια του γκροτέσκου, δεν έχει όμως τίποτα να κρύψει ή να φοβηθεί. Δεν καταγγέλλει μια πραγματικότητα αλλά την παρουσιάζει. Aπλώς αυτή η πραγματικότητα είναι άγρια με κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις.

Από τις «Κούκλες» στoν Ζακ

Για τον Θανάση ή Θανάσω ή «το McMorait», drag performer εδώ και επτά χρόνια και συγχρόνως διδακτορικό ερευνητή στο Λάιντεν στην αστική οικολογία και αστική βιοποικιλότητα των εντόμων, τo drag είναι μέσο πολιτικής επικοινωνίας και ανάλυσης. Αυτοπροσδιορίζεται ως μη δυαδικό, non binary άτομο και θυμίζει ότι στοιχεία drag μπορεί κανείς να εντοπίσει ήδη στην αρχαιοελληνική καλλιτεχνική έκφραση.

Μιλώντας για τη σύγχρονη Ελλάδα σημείο αναφοράς, τόσο για το McMorait όσο και για τον Σπύρο Πατσούρα, είναι σίγουρα η δεκαετία του 70 και το ιστορικό κλαμπ «Κούκλες» στην Αθήνα που εισάγει στη νυχτερινή Αθήνα το drag μουσικοθεατρικό θέαμα. «Πιο πρόσφατα σημείο καμπής για την drag κουλτούρα αποτελεί η δολοφονία του Ζακ. Μετά τον Zακ πολλά άτομα άρχισαν να κάνουν drag και πολλοί ήθελαν να συνεχίσουν την κληρονομιά του, μια τάση που απέκτησε στοιχεία πολιτικού virality» αναφέρει το McMorait.

Aλλά τι είναι drag performance; Όπως μας εξηγούν, πέραν της ευρείας πρόσληψης στο πλαίσιο της pop κουλτούρας των drag παραστάσεων, με άνδρες που εμφανίζονται με υπερτονισμένα θηλυκά στοιχεία επί σκηνής, εδώ και χρόνια σε πολλές πόλεις όπως στο Λονδίνο πρώτα, έπειτα στη Νέα Υόρκη και το Βερολίνο και πλέον ίσως και στην Αθήνα τα πράγματα έχουν αλλάξει. «Υπάρχουν πλέον χαρακτήρες drag που δεν αναπαριστούν καν ανθρώπινους χαρακτήρες ή πολλές γυναίκες έχουν ξεκινήσει να κάνουν ανδρικούς drag χαρακτήρες. Το drag έχει απομακρυνθεί από τη σύνδεση με τον χώρο της 'campy' διασκέδασης και πλέον λαμβάνει χώρα στο θέατρο, τον κινηματογράφο ή ακόμη σε εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία» εξηγεί ο Σπύρος Πατσούρας.

Το drag ως ευθύβολο πολιτικό σχόλιο

To drag σήμερα είναι επίσης συνυφασμένο με την queer ανάλυση. Για το McMorait ταυτίζεται με τη ρευστότητα του φύλου και αυτό από μόνο του το καθιστά «αδιάκοπα πολιτικό». Για τον Σπύρο Πατσούρα «η αμφισβήτηση του φύλου που μας αποδίδεται πριν καν γεννηθούμε» αποτελεί αναπόφευκτα μια «έντονα πολιτική διαδικασία που συμπαρασύρει σε αμφισβήτηση κι ένα σύνολο κοινωνικών θεσμών». Για τον ίδιο η διαδικασία της κοινωνικής και πολιτικής αμφισβήτησης δεν προκύπτει φυσικά μόνο μέσω από το drag, αλλά και μέσα από αυτό.

«Με το 'Avant-Drag!' θέλαμε αυτό ακριβώς: να παρουσιάσουμε την πραγματικότητα όπως την βιώνουν οι drag performer και ταυτόχρονα να παρουσιάσουμε μια πρόταση για το πώς μπορούμε να την αμφισβητήσουμε αλλά και όντας μαζί να την αλλάξουμε» αναφέρει ο Σπύρος Πατσούρας. Γι αυτό και ο χαρακτηρισμός της ταινίας του Φιλ Ιερόπουλου ως «μανιφέστου» είναι απολύτως ταιριαστός.

 Ένα drag μανιφέστο  που έρχεται σε μια χρονιά, κατά την οποία η Ελλάδαψήφισε τον νόμο για τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών.Μια θετική εξέλιξη σε συμβολικό επίπεδο, όπως αναφέρει ο Σπύρος Πατσούρας και το McMorait, η οποία όμως απέχει πολύ από την πλήρη αναγνώριση των δικαιωμάτων queer ατόμων αλλά και την παροχή ασφάλειας στους δρόμους όταν κάποιος, κάποια ή κάποιο επιλέγει την ορατότητα ως τρόπο ζωής. 

Προς το παρόν αυτή η ασφάλεια παρέχεται περισσότερο μέσω των ίδιων των κοινοτήτων, της αλληλοστήριξης και αλληλοβοήθειας. «Δεν χρειαζόμαστε μόνο νέους νόμους αλλά εφαρμογή των νόμων με κοινωνική ενσυναίσθηση» αναφέρει το McMorait.

«Η ανάγκη πολιτικής ενσυναίσθησης και συνεργασίας μεταξύ των κοινοτήτων είναι πιο επιτακτική από ποτέ» προσθέτει ο Σπύρος Πατσούρας. «Δεν δικαιολογείται η αποχή μας από τις κρίσεις της επικαιρότητας, όπως το μεταναστευτικό, τις γενοκτονίες, την κλιματική κρίση. Η queer ταυτότητα έχει μια βαθιά πολιτική βάση που μας ωθεί να προβληματιζόμαστε για αυτά τα ζητήματα και να συμμετέχουμε σε δράσεις για την αντιμετώπισή τους. Μονάχα μέσα από τη συλλογική δράση και την αλληλεγγύη μπορούμε να συνδημιουργήσουμε δημοκρατικές και ασφαλείς κοινωνίες».