Τώρα παρασύρονται και τα μέσα ενημέρωσης στη δίνη της αντιπαράθεσης ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση για το ζήτημα της Ουκρανίας. Την Πέμπτη το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών αφαίρεσε την άδεια εκπομπής των προγραμμάτων της Deutsche Welle στα αγγλικά, ρωσικά και γερμανικά. Επιπλέον, αποφάσισε να κλείσει το γραφείο ανταποκριτών της DW στη Μόσχα. Ήταν η απάντηση της Ρωσίας στην απόφαση της γερμανικής ρυθμιστικής αρχής, την Τετάρτη, να απαγορεύσει τη μετάδοση του καναλιού RT στη Γερμανία. 

Η αντίδραση ακολουθεί την λογική «οφθαλμόν αντί οφθαλμού». Μήπως όμως συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα; Υπάρχουν σημαντικές διαφορές, τόσο στη διαδικασία που ακολούθησαν οι δύο χώρες, όσο και στη λειτουργία των ίδιων των ΜΜΕ. Ασφαλώς, η Deutsche Welle είναι ο διεθνής ραδιοτηλεοπτικός σταθμός της Γερμανίας και χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, όπως συμβαίνει και με το RT (πρώην Russia Today). Αλλά η βασική διαφορά μεταξύ των δύο οργανισμών αφορά τις σχέσεις τους με την κρατική εξουσία.

Υγιής απόσταση από το κράτος

Μετά από τις οδυνηρές εμπειρίες του ναζιστικού καθεστώτος, η Γερμανία έχει θεσπίσει ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για τα ΜΜΕ που αποτρέπει τον έλεγχο των «ισχυρών» σε τηλεοπτικούς σταθμούς, ραδιόφωνα, εφημερίδες και ιστοσελίδες. Η Deutsche Welle δεν υπάγεται στην υπηρεσία τύπου και πληροφοριών της γερμανικής κυβέρνησης. Και αυτό, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας και δεν συγχρωτίζεται με το κράτος. Η λειτουργία της βασίζεται στο πρότυπο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. 

Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να χρηματοδοτείται από το κράτος, αλλά ο γενικός διευθυντής της DW δεν λογοδοτεί στο κράτος, παρά μόνο στο εποπτικό συμβούλιο της DW, από το οποίο και εκλέγεται για θητεία έξι ετών. Ακόμη και όταν αλλάζει η κυβέρνηση στη Γερμανία, όπως συνέβη πρόσφατα, ο γενικός διευθυντής παραμένει στη θέση του. Το εποπτικό συμβούλιο απαρτίζεται από 17 μέλη, που συμμετέχουν αμισθί. Πρόκειται για εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, των συνδικάτων, των εκκλησιών και των πολιτικών κομμάτων, που επαγρυπνούν για να διασφαλίσουν ότι το πρόγραμμα της DW ανταποκρίνεται στις ιδρυτικές αρχές της.

Απευθείας λογοδοσία στο Κρεμλίνο

Στην αγγλική ιστοσελίδα του RT διαβάζουμε ότι «το RT είναι αυτόνομος, κοινωφελής οργανισμός, που χρηματοδοτείται από τον προϋπολογισμό της Ρωσικής Ομοσπονδίας». Περισσότερες πληροφορίες δεν παρέχονται, ούτε για τον προϋπολογισμό του, ούτε για τις δομές του, ούτε για τα εποπτικά του όργανα. «Απόσταση» από το κράτος δεν φαίνεται πάντως να υπάρχει.

Το 2015 ο ανταποκριτής του αμερικανικού περιοδικού TIME, Σάιμον Σούστερ, είχε επισκεφθεί, στο γραφείο της, την αρχισυντάκτρια του RT Μαργκαρίτα Σιμονιάν. Το βλέμμα του έπεσε πάνω σε ένα παλαιομοδίτικο κίτρινο τηλέφωνο. Η Σιμονιάν του εξήγησε ότι «είναι η απευθείας  επαφή με το Κρεμλίνο, προκειμένου να συζητηθούν απόρρητα ζητήματα». Η ίδια παραμένει στη θέση του αρχισυντάκτη από το 2005, όταν εξέπεμψε για πρώτη φορά το RT και λέει ότι «υπερασπιζόμαστε την πατρίδα μας, όπως κάνει και ο στρατός». 

Το 2013 ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλάντιμιρ Πούτιν ξεκαθάρισε ότι «το RT δεν μπορεί παρά να αποδίδει την επίσημη θέση της ρωσικής κυβέρνησης για τα γεγονότα στην πατρίδα μας και στον υπόλοιπο κόσμο». Μιλώντας στη Γερμανική Ραδιοφωνία (SWR), o Στέφαν Μάιστερ, ειδικός της Γερμανικής Εταιρείας για την Εξωτερική Πολιτική (DGAP) για την Ρωσία αποκαλεί το RT «όργανο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής με πολύ συγκεκριμένους στόχους. Είναι όργανο που κατευθύνεται από το υπουργείο Εξωτερικών, καθώς και από άλλες κρατικές οντότητες». 

Οι διαδικασίες αδειοδότησης

Διαφορές μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας υπάρχουν και ως προς τις διαδικασίες αδειοδότησης για ξένα ΜΜΕ. Την απαγόρευση του γερμανικού RT στη Γερμανία είχε αποφασίσει η ανεξάρτητη εποπτική αρχή για τα ΜΜΕ, με την αιτιολογία ότι «δεν διαθέτει την απαραίτητη σχετική άδεια». Η άδεια αυτή δεν έχει καν ζητηθεί, παρότι η λειτουργία του σταθμού ξεκίνησε τον περασμένο Δεκέμβριο. Η TV Novosti, μητρική εταιρεία του RT DE, κατέχει άδεια για την εκπομπή προγράμματος στη Σερβία και θεωρεί ότι αυτή είναι αρκετή. Το επιχείρημα αυτό απορρίπτεται από τη γερμανική εποπτική αρχή, η οποία επισημαίνει ότι το ζήτημα εμπίπτει στη δική της αρμοδιότητα, καθώς το RT DE έχει την έδρα του στο Βερολίνο, όπου διατηρεί και δικό του τηλεοπτικό στούντιο.

Πάντως οι δημοσιογράφοι του RT συνεχίζουν να απολαμβάνουν την ελευθερία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, που κατοχυρώνεται στη γερμανική νομοθεσία. Για παράδειγμα, οι ανταποκριτές του RT συνεχίζουν να παρακολουθούν την τακτική ενημέρωση του κυβερνητικού εκπροσώπου στο Βερολίνο και τις συνεντεύξεις τύπου της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Επίσης, η ιστοσελίδα του RT συνεχίζει τη λειτουργία της με ειδήσεις και βίντεο, όχι όμως με live stream.

Στη Ρωσία οι ξένοι ανταποκριτές πρέπει να περάσουν από μία διαδικασία διαπίστευσης, η οποία πολλές φορές είναι μάλλον αδιαφανής. Στη Γερμανία οι δημοσιογράφοι του RT εργάζονται χωρίς διαπίστευση. Στην παγκόσμια κατάταξη για την ελευθερία του τύπου η Ρωσία καταλαμβάνει την 150ή θέση επί συνόλου 180 χωρών.

Ματίας φον Χάιν

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου