Toν Αύγουστο τουρκικά και ελληνικά πολεμικά πλοία ήρθαν επικίνδυνα κοντά στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Γαλλία έστειλε δικά της πολεμικά πλοία για να βοηθήσει την Αθήνα. Έτσι τρεις νατοϊκοί εταίροι βρέθηκαν αντιμέτωποι. Την Τετάρτη η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα πραγματοποιήσει στρατιωτικά γυμνάσια από κοινού με τη Γαλλία, την Κύπρο και την Ιταλία. Λίγο αργότερα τουρκικά στρατιωτικά πλοία πραγματοποίησαν επίσης στρατιωτική άσκηση σύμφωνα με στοιχεία της Άγκυρας.

Η διαμάχη για τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο σιγοβράζει εδώ και μήνες. Η τελευταία όμως κλιμάκωση ανησυχεί ιδιαίτερα την ΕΕ. Η Γερμανία, που έχει την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ αυτό το εξάμηνο προσπαθεί να διαμεσολαβήσει. «Κανείς δεν θέλει να επιλύσει αυτή τη διαμάχη στρατιωτικά» δήλωσε ο υπ. Εξωτερικών Χάικο Μάας μετά από τις συνομιλίες που είχε στην Αθήνα και την Άγκυρα.

Επίκληση ιστορικών γεγονότων: σωστό ή λάθος;

Οι ρίζες της ελληνοτουρκικής διένεξης είναι βαθιές και πηγαίνουν πίσω τουλάχιστον 100 χρόνια. Μετά το τέλος του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου η Συνθήκη της Λωζάννης καθόρισε τα σύνορα της Τουρκίας. Το διάδοχο κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας απώλεσε από την Ελλάδα τμήματα του Αιγαίου. Έκτοτε Αθήνα και Άγκυρα βρίσκονται σε διαμάχη για την ΑΟΖ μεταξύ των ελληνικών και των τουρκικών ακτών. Η μεγάλη κρίση των Ιμίων το 1996 έφερε τις δύο χώρες στα πρόθυρα του πολέμου. Το 2000 η ΕΕ προσδιόρισε και πάλι τα μέγιστα θαλάσσια σύνορα υπέρ της Ελλάδας. Ωστόσο εδώ και μερικά χρόνια ο Ταγίπ Ερντογάν ζητά την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης. Η Ελλάδα επικρίνει την επεκτατική πολιτική Ερντογάν και υπερασπίζεται την ισχύουσα χάραξη των συνόρων.

Το έτερο μεγάλο πρόβλημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι το Κυπριακό. Παρά τις συνεχιζόμενες προσπάθειες διαμεσολάβησης η διένεξη θεωρείται ότι «έχει παγώσει» στην ίδια κατάσταση, συνεχίζοντας να έχει αρνητικό αντίκτυπο στις σχέσεις ΕΕ και Τουρκίας, ιδίως μετά την είσοδο της Κύπρου στην ΕΕ. Η διαμάχη αναζωπυρώθηκε από τότε που τουρκικά ερευνητικά πλοία άρχισαν τις απόπειρες γεωτρήσεων για φυσικό αέριο στα ανοιχτά της Κύπρου. Οι HΠΑ έχουν πάρει θέση – όχι υπέρ της Τουρκίας. Πέρυσι ήραν το εμπάργκο όπλων στην Κύπρο προς όφελος της ενεργειακής ασφάλειας στην περιοχή. Πέρυσι αμερικανικά πολεμικά πλοία έφτασαν επίσης στην περιοχή. Στην περιοχή άλλωστε δραστηριοποιείται και ο αμερικανικός ενεργειακός κολοσσός Exxon Mobil.

O παράγοντας Λιβύη και το νέο club Med

Στο μεταξύ η κατάσταση εδώ και καιρό περιπλέκεται δεδομένου ότι στο γεωπολιτικό παζλ έχει προστεθεί και ο παράγοντας Λιβύη μετά την υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου συνεργασίας με τον πρωθυπουργό της Λιβύης Αλ Σάρατζ. Το επίμαχο σύμφωνο επεκτείνει τις τουρκικές διεκδικήσεις για φυσικούς πόρους ως την Κρήτη, γεγογός φυσικά που προκάλεσε τις άμεσες αντιδράσεις Ελλάδας, Κύπρου και ΕΕ. Το νομικό καθεστώς στην περιοχή είναι περίπλοκο, ωστόσο Τουρκία και Λιβύη δεν επιτρέπεται να συνάπτουν διμερείς συμφωνίες εις βάρος τρίτων χωρών δίχως διεθνή έγκριση. Ως απάντηση στο τουρκολιβυκό σύμφωνο, η Ελλάδα υπέγραψε με την Αίγυπτο συμφωνία για την κοινή εκμετάλλευση φυσικών πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Τον Ιανουάριο του ίδιου έτους Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ υπέγραψαν επίσης συμφωνία για την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού EastMed που θα μπορεί να μεταφέρει μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου στην Ευρώπη παρακάμπτοντας την Τουρκία. Ταυτόχρονα Ελλάδα, Κύπρος, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιορδανία συμμετέχουν στο φόρουμ για το φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο, με την παρουσία επίσης και των Παλαιστινίων, έχοντας την υποστήριξη των ΗΠΑ. Η Τουρκία καταγγέλλει το φόρουμ EMFG (East Mediterranean Gas Forum) ως «αντιτουρκική λέσχη». Στους συσχετισμούς αυτούς έρχεται να προστεθεί και η πρόσφατη, ιστορική συμφωνία Ισραήλ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, η οποία ανταγωνίζεται τα συμφέροντα της Τουρκίας.

Αν. Μεσόγειος και Τουρκία: η νέα κρίση που έχει να διαχειριστεί η ΕΕ

Λαμβάνοντας υπόψιν τους παραπάνω γεωστρατηγικούς συσχετισμούς, η Τουρκία εμφανίζεται όλο και πιο απομονωμένη. Η Τουρκία θα μπορούσε να υπερασπιστεί τους ισχυρισμούς της για κυριαρχικά δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο ενώπιον της διεθνούς δικαιοσύνης, κάτι όμως που δεν επιδιώκει ο Ερντογάν. Αντ´ αυτού προσπαθεί να επιβάλει τις αξιώσεις του με στρατιωτικά μέσα, υποσχόμενος στο εσωτερικό της χώρας το όραμα μιας Μεγάλης Τουρκίας στην ξηρά και τη θάλασσα.

Στο πλαίσιο της προσπάθειας γερμανικής διαμεσολάβησης ο Τούρκος υπ. Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να δεχθεί την ευρωπαϊκή διαμεσολάβηση. Όμως και η ΕΕ στο πλαίσιο αυτής της διαμάχης δημιουργεί μια παράδοξη εντύπωση: από τη μια πλευρά οι Βρυξέλλες εδώ και χρόνια αντιμετωπίζουν την Τουρκία με το γάντι, με τον φόβο ενδεχόμενης καταγγελίας της προσφυγικής συμφωνίας από την Άγκυρα κι από την άλλη δεσμεύεται για τα κράτη-μέλη της, Ελλάδα και Κύπρο. Bραχυπρόθεσμα η κατάσταση θα μπορούσε να αποκλιμακωθεί με πολιτικούς χειρισμούς όπως ίσως την ένταξη και της Τουρκίας στο EMGF. Μεσοπρόθεσμα όμως το μόνο που θα μπορούσε να επιφέρει λύση θα ήταν ένας διεθνής γύρος διαπραγματεύσεων για τις νομικές αξιώσεις στην θαλάσσια περιοχή.

Μπάρμπαρα Βέζελ

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη