Η πανδημία ανάγκασε πολλά μουσεία φέτος να κλείσουν τις πύλες τους στους επισκέπτες. Ωστόσο παρά τις δυσκολίες, το Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης εγκαινίασε στις αρχές Νοεμβρίου μια μοναδική έκθεση που προετοίμαζε από καιρό. Η έκθεση με τίτλο «Εποχή του Σιδήρου. Ευρώπη χωρίς σύνορα» είναι το τρίτο κατά σειρά μεγάλο γερμανορωσικό πρότζεκτ στο πλαίσιο των ευρύτερων κοινών πολιτιστικών και ερευνητικών δράσεων που φέρει επίσης το όνομα «Ευρώπη χωρίς σύνορα». Η πρώτη συνεργασία αφορούσε τη Δυναστεία των Μεροβίγγειων από τον 5ο ως τον 8ο αιώνα μ.Χ. ενώ η δεύτερη ανέτρεχε πολύ πίσω στην ανθρώπινη ιστορία, στην Εποχή του Χαλκού.

Μια σημαντική γερμανορωσική σύμπραξη

Για αυτή την ιδιαίτερη γερμανορωσική συνεργασία ο Χέρμαν Πάρτσινγκερ, επικεφαλής του Ιδρύματος Πρωσικής Κληρονομιάς ανέφερε σε συνέντευξή του στην DW: «Αυτό το πρότζεκτ έχει δύο άξονες: από τη μια πλευρά την πολιτιστική-πολιτική συνάφεια και από την άλλη την επιστημονική και ιστορική έρευνα». Τα εκθέματα που παρουσιάζονται στο Ερμιτάζ αποτελούν διαφιλονικούμενους ιστορικούς θησαυρούς μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας. Μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο ο σοβιετικός στρατός μετέφερε ως λάφυρα πολλούς αρχαιολογικούς θησαυρούς από διάφορες γερμανικές συλλογές στη Σοβιετική Ένωση.

Η Γερμανία εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει το επιχείρημα της Μόσχας ότι πρόκειται για «λάφυρα πολέμου», τα οποία μάλιστα η Δούμα ανακήρυξε με νόμο του 1998 «εθνική ιδιοκτησία». Ωστόσο χάρη σε επιστημονικά και πολιτιστικά προγράμματα, τα επίμαχα εκθέματα μπόρεσαν να τύχουν μελέτης, συντήρησης και προβολής και από τη Γερμανία. Την αξία των γερμανορωσικών συνεργασιών σήμερα στον τομέα του πολιτισμού και της έρευνας εξήρε ο διευθυντής του ιστορικού μουσείου Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, Μιχαήλ Πιοτρόφκι, σημειώνοντας ότι πρόκειται για «μια ξεχωριστή επιτυχία Γερμανών και Ρώσων συναδέλφων». Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2020 είναι «Έτος Γερμανίας» στη Ρωσία.

Ανακαλύπτοντας τη συναρπαστική εποχή του σιδήρου

Στο πλαίσιο της έκθεσης «Εποχή του Σιδήρου. Ευρώπη χωρίς σύνορα», Γερμανοί και Ρώσοι ερευνητές εστίασαν στις σημαντικές ανακαλύψεις της ιστορικής εκείνης περιόδου στην ευρύτερη περιοχή από τα Ουράλια Όρη ως τη λεκάνη της Μεσογείου. Επρόκειτο για μια περίοδο χιλιάδων ετών κοινής ιστορίας, η οποία σπανίως αποτελεί σημείο αναφοράς. Η Εποχή του Σιδήρου εκτείνεται στις απαρχές της πρώτης χιλιετηρίδας π.Χ., κατά την οποία οι άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν και τον σίδηρο στην κατασκευή όπλων και εργαλείων. Κυρίως όμως συνδέθηκε με μια έντονη πολιτιστική ανάπτυξη που σηματοδοτεί τη μετάβαση από την προϊστορία στην αρχαία ιστορία.

Την εποχή εκείνη Έλληνες, Σκύθες, Ετρούσκοι και Κέλτες άρχισαν να έρχονται σε επαφή και να δέχονται αμφίδρομες επιρροές, οι οποίες είχαν αντίκτυπο όχι μόνο στη λεκάνη της Μεσογείου αλλά και πέρα από αυτή. Σύμφωνα με τον Πάρτσινγκερ, ο οποίος ειδικεύεται στους Σκύθες βασικά χαρακτηριστικά της περιόδου αυτής ήταν το ελεύθερο εμπόριο, η μετανάστευση αλλά και οι πολιτιστικές προσμείξεις, οι οποίες άλλαξαν καθοριστικά τις προϊστορικές κοινωνίες. Όπως λέει χαρακτηριστικά: «η Εποχή του Σιδήρου ήταν συναρπαστική, μια περίοδος γεμάτη δημιουργικότητα». Συνολικά στην έκθεση του Ερμιτάζ παρουσιάζονται πάνω από 1.600 εκθέματα, όπως κοσμήματα, όπλα, εργαλεία, αναθήματα, αντικείμενα από βασιλικούς τάφους αλλά και την καθημερινή ζωή. Τα περισσότερα εντοπίστηκαν από τους Σοβιετικούς σε γερμανικά καταφύγια, αποθήκες παλατιών ή τούνελ, μετά το τέλος του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου και μεταφέρθηκαν από εκεί στη Ρωσία. 250 έχουν μεταφερθεί από το Μουσείο Προϊστορίας του Βερολίνου για τις ανάγκες της έκθεσης, ενώ 600 εκθέματα προέρχονται από ρωσικά μουσεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πρόσφατες ανασκαφές με ευρήματα τον πολιτισμό των Σκυθών στη Μαύρη Θάλασσα.

Κορωνοϊός εναντίον αρχαιολογίας

Οι δύο προηγούμενες εκθέσεις της σειράς «Ευρώπη χωρίς σύνορα» αποτέλεσαν σημαντικά γεγονότα τόσο για την επιστημονική κοινότητα όσο και το διεθνές κοινό. Η νέα έκθεση έχει την ατυχία να συμπίπτει με την πανδημία. Πολλοί εκ των Γερμανών ερευνητών δεν θα μπορέσουν να ταξιδέψουν στη Ρωσία, ενώ αμφίβολο παραμένει αν μέχρι τέλη Φεβρουαρίου, που διαρκεί η έκθεση και το κοινό θα μπορέσει να την απολαύσει. Για την ώρα, οι επιμελητές της έκθεσης προσπαθούν να οργανώσουν εικονικές περιηγήσεις. Καλώς εχόντων των πραγμάτων, η έκθεση θα παρουσιαστεί από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο και στο Ιστορικό Μουσείο της Κόκκινης Πλατείας, ενώ δεν αναμένεται να μεταφερθεί στη Γερμανία -όπως ισχύει για όλες τις περιπτώσεις κλεμμένης τέχνης.

Αναστασία Μπούτσκο

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη