Στους δύο εκθεσιακούς χώρους της Γκαλερί Μίχαελ Χάας (Galerie Michael Haas) στη γερμανική πρωτεύουσα εγκαινιάστηκε το Σαββατοκύριακο η νέα έκθεση του ζωγράφου Δημήτρη Τζαμουράνη. Ο τίτλος της: Mare Nostrum, το λατινικό όνομα της Μεσογείου. Την ίδια ονομασία είχε και μια ναυτική επιχείρηση που ξεκίνησε τον Οκτώβριο 2013 μετά τον πνιγμό εκατοντάδων προσφύγων μπροστά από τις ακτές της Ιταλίας και της Μάλτας. Αυτή την Μεσόγειο που σκοτώνει απεικονίζει σε 20 ελαιογραφίες του νέου του κύκλου ο Δημήτρης Τζαμουράνης. Έντεκα από τους πίνακες εκτίθενται στους χώρους της γκαλερί στο κέντρο του πάλαι ποτέ Δυτικού Βερολίνου και εννέα μεγάλου μεγέθους στους εκθεσιακούς χώρους 600 τ.μ. του παραρτήματός της. Σημειωτέον ότι πέρυσι η γκαλερί ήταν από τις πιο επιτυχημένες οικονομικά σε ολόκληρη τη Γερμανία.

Πολιτική τοποθέτηση

Ο ιδιοκτήτης της γκαλερί Μίχαελ Χάας συνεργάζεται από το 2010 με τον Δημήτρη Τζαμουράνη, ο οποίος συμμετέχει και στην documenta 14 στο Κάσελ. Αυτό που ενθουσίασε τον Μ. Χάας εξ αρχής ήταν η εκφραστικότητα και η δυναμική της ζωγραφικής του καλλιτέχνη, όπως επίσης και η ευαισθητοποίησή του όσον αφορά πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. «Μια από τις παλιότερες εκθέσεις του», θυμάται ο Μ. Χάας, «συμπεριελάμβανε έναν πίνακα που έφερε τον τίτλο Χορευτές. Πρόκειται για έναν πίνακα που τον είχε ζωγραφίσει πριν ξεσπάσει η κρίση στην Ελλάδα. Αλλά από την έκφραση των προσώπων και από τον χορό των ανθρώπων επάνω στο τραπέζι αποκόμιζες την εντύπωση ότι πρόκειται για τον τελευταίο χορό των Ελλήνων. Οι πολιτικές εξελίξεις κατόπιν επιβεβαίωσαν αυτή τη διαίσθηση του Τζαμουράνη. Και ο καινούργιος του κύκλος είναι λίγο πολύ μια πολιτική τοποθέτηση. Όταν είδα τους πρώτους πίνακες έμεινα άναυδος.»

Οι πίνακες θύμισαν στον Μίχαελ Χάας τα θαλασσινά τοπία του Βρετανού ζωγράφου Ουίλιαμ Τέρνερ, που δημιουργήθηκαν πριν από 200 χρόνια. Τόσο η απεικόνιση της δραματικής έντασης που κυριαρχεί σε μια μαινόμενη θάλασσα, όσο και η γαλήνια ηρεμία όταν κοπάσει η θύελλα. Σε αντίθεση όμως με τον Τέρνερ η θάλασσα του Τζαμουράνη ποτέ δεν έχει κάτι το ειδυλλιακό. Ακόμη και όταν είναι ήρεμη - τα σκούρα χρώματα του νερού και του ουρανού έχουν κάτι το απειλητικό και δίνουν την αίσθηση ενός απέραντου νεκροταφείου.

Εντοπίζοντας τις συντεταγμένες του θανάτου

Δεν μπορούσε πια παρά να δει τη θάλασσα έτσι, λέει ο Δημήτρης Τζαμουράνης: «Κανείς πρέπει να σκεφτεί το τι τραγωδίες έχουν διαδραματιστεί στη Μεσόγειο τα τελευταία δέκα χρόνια, ειδικά τα τελευταία δύο χρόνια. Τρομερές τραγωδίες. Δεκάδες χιλιάδες κόσμος έχει πνιγεί. Σαν καλλιτέχνης είναι πολύ δύσκολο να αντιδράσεις. Δεν είμαι δημοσιογράφος, δεν είμαι κινηματογραφιστής. Προσπαθώ μέσω της ζωγραφικής να βάλω το μικρό μου λιθαράκι στην αφύπνιση». Αλλά πώς μπορείς να ευαισθητοποιήσεις για αυτό που συμβαίνει σχεδόν καθημερινά στη Μεσόγειο; Ο Δημήτρης Τζαμουράνης επέλεξε να εντοπίσει τα σημεία όπου χάθηκαν πρόσφυγες στη θάλασσα.

Δεκαπέντε από τους πίνακες της έκθεσης είναι θαλασσογραφίες και φέρουν τίτλους όπως «38° 17' N - 026° 09' E». Αυτή η ονομασία δεν είναι τίποτα άλλο από το ακριβές στίγμα όπου έχουν βυθιστεί βάρκες με πρόσφυγες στη Μεσόγειο. Τα στοιχεία προέρχονται από το Λιμεναρχείο Καλαμάτας. Εδώ, στη γενέτειρά του, ο Δημήτρης Τζαμουράνης, ο οποίος ζει εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες στο Βερολίνο, περνά μερικούς μήνες το χρόνο. Παρ’ όλο που η Καλαμάτα δεν ανήκει στους κατ' εξοχήν προσφυγικούς προορισμούς η παρουσία των προσφύγων στην καθημερινή ζωή της πόλης είναι πλέον ορατή. Όπως επισημαίνει ο ζωγράφος, «στο λιμάνι της Καλαμάτας έρχονται κάθε μήνα τέσσερις με πέντε βάρκες με μετανάστες. Άρα ακόμη και σε μια τόσο απομακρυσμένη από το κύριο συμβάν πόλη όπως η Καλαμάτα, το πρόβλημα είναι παρόν».

Μια θάλασσα γεμάτη πνεύματα

Ο Δ. Τζαμουράνης όχι μόνο ζωγράφισε τα σημεία της θάλασσας όπου πνίγηκαν πρόσφυγες, αλλά τα αναζήτησε με βάρκα ένα προς ένα. Πώς όμως ζωγραφίζεις το ανθρώπινο δράμα όταν το μόνο που βλέπεις είναι νερό; «Φυσικά δεν βλέπεις τίποτα», παραδέχεται ο ζωγράφος. «Άρα προσπάθησα να δω τη θάλασσα σαν φιγούρα. Για αυτό υπάρχει ίσως μια τραγικότητα στις θαλασσογραφίες μου». Στα τρικυμιώδη τοπία του Τζαμουράνη απεικονίζεται μια θάλασσα με άγρια, φονικά κύματα όπου κρύβονται μικρότερα ή μεγαλύτερα πνεύματα έτοιμα να τραβήξουν το καθετί στο βυθό. Σε δώδεκα πίνακες βλέπουμε παραλλαγές του ίδιου μοτίβου, αλλά παρ’ όλα αυτά ο κάθε πίνακας διηγείται τη δική του ιστορία.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο