Η Τουρκία διεκδικεί ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ Ρωσίας και Δύσης με φόντο τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η θέση όμως της Τουρκίας είναι δυσχερής: παρά τους ιστορικούς δεσμούς με την Ουκρανία, η σχέση με τη Ρωσία είναι στενή. Μια επισκόπηση των σημαντικότερων στοιχείων.

Ιστορικές σχέσεις με την Κριμαία

Τουρκία και Ουκρανία μοιράζονται κοινή ιστορία. Η Κριμαία ήταν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως τον 18ο αιώνα. Περίπου 5 εκατομμύρια σουνίτες Τάταροι της Κριμαίας ζουν σήμερα στην Τουρκία. Σύμφωνα με την Μπεάτε Άπελτ από το τουρκικό παράρτημα του Ιδρύματος Φρίντριχ Νάουμαν των Γερμανών Φιλελευθέρων, οι δεσμοί αυτοί είναι στενοί.

Όπως σημειώνει «όταν οι Τάταροι της Κριμαίας, που είχαν απελαθεί επί Στάλιν, άρχισαν να επιστρέφουν τη δεκαετία του 90 στην ανεξάρτητη Ουκρανία, η Τουρκική Υπηρεσία Συνεργασίας και Ανάπτυξης στήριξε στεγαστικά και πολιτιστικά έργα». Σύμφωνα με την Άπελτ με τουρκικά κονδύλια κατασκευάζονται κατοικίες και για τους Τάταρους που εγκατέλειψαν την Κριμαία το 2014.

Οικονομικοί και εξοπλιστικοί δεσμοί

Από το 2017 οι πολίτες της Ουκρανίας και της Τουρκίας μπορούν να ταξιδεύουν από τη μια χώρα στην άλλη μόνο με την ταυτότητά τους. Επίσης στο οικονομικό πεδίο οι δύο κυβερνήσεις έχουν συνάψει συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, η οποία αύξησε τον όγκο των διμερών εμπορικών συναλλαγών από 4,6 στα 9,3 δις ευρώ το 2021. Ενισχυμένη είναι και η συνεργασία στον τομέα των εξοπλισμών.  Όπως έγινε πρόσφατα γνωστό σε όλο τον κόσμο, η Ουκρανία έχει αγοράσει τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar, έχοντας αναρτήσει τις τελευταίες μέρες στο διαδίκτυο σχετικά βίντεο με τις «επιτυχίες» τους. Εκτός αυτού η Ουκρανία έχει παραγγείλει και πολεμικά πλοία τουρκικής κατασκευής, τα οποία αναμένεται να ενισχύσουν σημαντικά τις αμυντικές θέσεις της σε Μαύρη Θάλασσα και Αζοφική.

Επίσης κατά την Άπελτ, εκτός από την συνεργασία στον εξοπλιστικό τομέα, αξίζει να σημειωθεί ότι το 2021 οι τουρκικές επενδύσεις στην χώρα ανήλθαν στα 4 δις ευρώ, ενώ πάνω από 700 τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνται στην Ουκρανία. Υπάρχουν επίσης πολλά κοινά έργα υποδομών.

Τουρκία-Ρωσία: Ηχηρά λόγια, λίγες πράξεις

Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν δεν υιοθέτησε εξαρχής τη ρωσική ορολογία περί «ειδικής επιχείρησης» αλλά έκανε λόγο για «πόλεμο» ζητώντας από τον Βλαντιμίρ Πούτιν επανειλημμένως την κατάπαυση του πυρός.  Την ίδια ώρα η Άγκυρα εμπόδισε εν μέρει τη διέλευση ρωσικών πλοίων από τον Βόσπορο. Στις αρχές του έτους η Τουρκία συμφώνησε στη στρατιωτική ενίσχυση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ σε χώρες που συνορεύουν με την Ουκρανία και τη Ρωσία. Η τουρκική κυβέρνηση καταδίκασε την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, όπως και την πρόσφατη αναγνώριση από τη Μόσχα των λεγόμενων Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και Λουχάνσκ. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία δεν συμμετέχει στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας ή στο σχεδόν πανευρωπαϊκό πλέον αποκλεισμό του εναέριου χώρου για ρωσικά αεροσκάφη. Αντίθετα τονίζει διαρκώς την ανάγκη για διάλογο.

Ταυτόχρονα, ο όγκος του διμερούς εμπορίου Τουρκίας-Ρωσίας είναι εξαπλάσιος σε σχέση με την Ουκρανία. Η Τουρκία καλύπτει το ένα τρίτο των αναγκών της σε φυσικό αέριο από τη Ρωσία και ο πρώτος τουρκικός πυρηνικός σταθμός κατασκευάζεται από την ρωσική κρατική εταιρεία Rosatom. Για τις τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες, η Ρωσία είναι η κορυφαία ξένη αγορά, ενώ Ρώσοι πολίτες αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα τουριστών στην Τουρκία.

Σύμφωνα με τη Ντάρια Ισατσένκο, εμπειρογνώμονα από το Ίδρυμα Επιστήμης και Πολιτικής (SWP) στο Βερολίνο, τα μέσα της τουρκικής κυβέρνησης για άσκηση πίεσης στη Μόσχα είναι περιορισμένα λόγω της εξάρτησής της στους τομείς της ενέργειας και του εμπορίου. Η Μπεάτε Άπελτ από την πλευρά της επισημαίνει μια άλλη «αχίλλειο πτέρνα» της Τουρκίας κι αυτή είναι η Συρία, η οποία βρίσκεται ακόμη σε εμφύλιο πόλεμο. Σύμφωνα με την Άπελτ, το προπύργιο των ανταρτών στην Ιντλίμπ μοιάζει πλέον με τουρκικό προτεκτοράτο με τη ρωσική συναίνεση. Εάν ο Πούτιν έδινε «πράσινο φως για μια επίθεση των δυνάμεων Άσαντ, δύο έως τρία εκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούσαν να καταφύγουν στην Τουρκία. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν δύσκολο να διαχειριστεί πλέον η Τουρκία στο εσωτερικό της.

Nτάνιελ Χάινριχ

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη