Δύο εβδομάδες μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι ο γάλλος συγγραφέας Μισέλ Ουελμπέκ, που προκάλεσε σάλο με το νέο του βιβλίο, την «Υποταγή» (Soumission) βρέθηκε στην Κολωνία. Ήταν η πρώτη δημόσια εμφάνισή του από την τρομοκρατική επίθεση στη σατιρική εφημερίδα Charlie Hebdo. Aφορμή στάθηκε εκδήλωση του λογοτεχνικού φεστιβάλ Κολωνίας lit.Cologne για την παρουσίαση της γερμανικής έκδοσης του βιβλίου του. Τα μέτρα ασφαλείας ήταν ιδιαιτέρως αυξημένα, αν και εκ πρώτης όψεως δεν γίνονταν εύκολα αντιληπτά. Ο Μισέλ Ουελμπέκ αποφάσισε να είναι παρών στην εκδήλωση, παρά τους φόβους για τη σωματική του ακεραιότητα και παρά το γεγονός ότι τα γεγονότα της 7ης Ιανουαρίου στη γαλλική πρωτεύουσα είναι ακόμη νωπά. Ο Ουελμπέκ, μάλιστα, έχασε και έναν πολύ στενό φίλο του κατά την επίθεση στο Charlie Hebdo.

Xαλαρή ατμόσφαιρα

Η παρουσίαση του βιβλίου του Μισέλ Ουελμπέκ και η συζήτηση που ακολούθησε στην Κολωνία κινήθηκε σε χαμηλούς τόνους. Ο γάλλος συγγραφέας θέλησε να είναι σαφής, κάνοντας μια εναρκτήρια διευκρίνιση: «Πρώτον, το βιβλίο μου δεν είναι ένα ισλαμοφοβικό βιβλίο. Και δεύτερον, καθένας έχει το δικαίωμα να γράψει ένα αντίστοιχο βιβλίο». Για τον Ουελμπέκ το βιβλίο δεν τάσσεται υπέρ ή κατά μιας συγκεκριμένης άποψης. Η «Υποταγή» ωστόσο, όπως αναφέρει ο Ουελμπέκ, διέπεται από μία αμφισημία, ενώ είναι ανοιχτή σε πολλαπλές ερμηνείες.

Από τη μια πλευρά δεν υπάρχουν καθαρά ισλαμοφοβικά αποσπάσματα, ενώ από την άλλη, δεν θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα ιδιαίτερα φίλα διακείμενο προς το Ισλάμ βιβλίο. Αναφορικά με την επίθεση στο Charlie Hebdo, o Oυελμπέκ κράτησε μια πιο αποστασιοποιημένη οπτική, εκφράζοντας μεν αλληλεγγύη προς τα θύματα, όχι όμως κατ´ ανάγκη και προς την πάγια γραμμή του σατιρικού περιοδικού έναντι του Ισλάμ. Για τους Γάλλους η ελευθερία είναι το ύψιστο αγαθό. Ωστόσο οι Γάλλοι πιστεύουν επίσης ότι δεν πρέπει να φτάνουμε τα πράγματα στα άκρα, ρίχοντας λάδι στη φωτιά. «Και το Charlie Hebdo έριξε λάδι στη φωτιά. Με τον τρόπο αυτό ήθελε βέβαια να κάνει τους ανθρώπους να σκεφτούν», ανέφερε ο γάλλος συγγραφέας θίγοντας ωστόσο και το θέμα της ευθύνης. Τι σημαίνει ευθύνη σήμερα και πού εκδηλώνεται; Ο Ουελμπέκ απάντησε με μια άρνηση, τονίζοντας πού δεν εκδηλώνεται σήμερα η ευθύνη: στην πολιτική και στις τάξεις των πολιτικών.

Περί λογοτεχνίας και ισλαμοφοβίας

Ο Ουελμπέκ καθόλη τη διάρκεια της συζήτησης απαντούσε με σύντομες, κοφτές σχεδόν φράσεις. Δεν φάνηκε να έχει διάθεση για βαθιά πολιτική ανάλυση. Ο Ουελμπέκ ανήκει στην κατηγορία λογοτεχνών που ασκούν κριτική στα φαινόμενα της σύγχρονης εποχής μέσω μιας πιο αφηρημένης τέχνης. Στην «Υποταγή» μέσα από αριστοτεχνικές περιγραφές σκιαγραφεί γλαφυρά το πορτρέτο ενός μελλοντικού γάλλου προέδρου μουσουλμανικής καταγωγής, ονόματι Μοχάμεντ Μπεν Αμπές, αλλά και τις συνέπειες που επιφέρει αυτή η ιδιάζουσα πολιτειακή τομή, με κύριο χαρακτηριστικό της την άρση του κοσμικού χαρακτήρα των γαλλικών θεσμών. Αλλά αυτό από μόνο του αρκεί για να χαρακτηριστεί το βιβλίο ισλαμοφοβικό;

Ο Ουελμπέκ παρουσιάζοντας τον κεντρικό του ήρωα, τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μπεν Αμπές, αναφέρει ότι εκείνος κατέληξε στο να επιβάλει το Ισλάμ ως θρησκεία και ιδεολογία, μετά από εξέταση και άλλων επιλογών. Το Ισλάμ κρίθηκε απλώς ως το προσφορότερο μέσο προς επίτευξη των δημαγωγικών του σκοπών. Το ζήτημα έγκειται στο αν τελικά το πρόβλημα είναι η θρησκεία καθεαυτή ή η σημασία που της προσδίδουν οι πολιτικοί. Ο Ουελμπέκ αφήνει το ερώτημα αυτό ανοιχτό. Για τον ίδιο η θρησκεία – κάθε θρησκεία - είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ανάγκες κάθε εποχής, ενώ εκτιμά πως ο κίνδυνος ξεκινά όταν η θρησκεία χρησιμοποιείται προσχηματικά για να κινητοποιηθούν οι μεγάλες μάζες προς έναν επιδιωκόμενο σκοπό.

Ο Ουελμπέκ απέφυγε καθόλη τη διάρκεια της εκδήλωσης στην Κολωνία τις άμεσες πολιτικές αναφορές. Εξέφρασε όμως τον φόβο για τις συνέπειες μιας καταχρηστικής προσέγγισης της θρησκείας από την πολιτική, ενώ δεν φάνηκε αισιόδοξος για την πολιτική κατάσταση στη Γαλλία, ασκώντας εμμέσως κριτική στον Φρανσουά Ολάντ και επιρρίπτοντάς του ευθύνες για την άνοδο της ακροδεξιάς στην χώρα.

Κέρστεν Κνιπ / Δήμητρα Κυρανούδη