Η φετινή Θερινή Ακαδημία επικεντρώθηκε στην κατανόηση των προκλήσεων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων για την προσαρμογή των δημοσιογράφων στις νέες τεχνολογίες και τις μεταβαλλόμενες κοινωνικές προσδοκίες. Quo vadis με την τεχνητή νοημοσύνη; Κινδυνεύει ο ρόλος του δημοσιογράφου;

Οι νέες προκλήσεις

Πολλοί έχουν την αίσθηση ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι κάτι καινούριο στη δημοσιογραφία. «Ήδη από το 1960 υπήρχαν εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης», λέει χαρακτηριστικά ο Λουντοβίκ Μπλεσέρ, ειδικός σε θέματα μίντια και σύμβουλος μεγάλων ειδησεογραφικών οργανισμών. O ίδιος εντυπωσιάστηκε με την ωριμότητα των συμμετεχόντων στη Θερινή Ακαδημία στη χρήση της ΤΝ. «Υπάρχουν εργαλεία που βοηθούν στη διαδικασία έρευνας, με αποτέλεσμα το κέρδος χρόνου για εμβάθυνση στο ρεπορτάζ. Περαιτέρω, εργαλεία για άντληση εξειδικευμένων δεδομένων, μέχρι προτάσεις στον δημοσιογράφο για αύξηση της επιδραστικότητας του περιεχομένου και της διαδραστικότητας με το κοινό του. Αλλά και πιο σύνθετα εργαλεία για συνεργατική ερευνητική δημοσιογραφία, επαλήθευση ειδήσεων και συνδιαμόρφωση περιεχομένου με τους αναγνώστες», αναφέρει ο Γάλλος ειδικός.

Για τον ίδιο η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης χωρίς ανθρώπινο έλεγχο στα ΜΜΕ θα σπάσει τις γέφυρες εμπιστοσύνης. «Η εμπιστοσύνη χρειάζεται πέντε λεπτά να γκρεμιστεί και δέκα χρόνια να ξαναχτιστεί. Στο τέλος της ημέρας αυτό που μένει είναι η ποιότητα της ενημέρωσης που περνάει από τον ανθρώπινο παράγοντα του δημοσιογράφου. Η ΤΝ ως βοηθός για καλύτερη δημοσιογραφία, όχι για να αυξήσει την τεμπελιά», τονίζει μιλώντας στην Deutsche Welle o Μπλεσέρ. Ως πρώην στέλεχος της Google, για τον ίδιο κρίσιμη είναι η ρύθμιση της σχέσης ειδησεογραφικών οργανισμών με τις διαδικτυακές πλατφόρμες, όπου με την ΤΝ μπορεί να μετρηθεί η κυκλοφορία των ειδήσεων και να αποτυπωθεί και σε περισσότερα έσοδα.  

Αλγόριθμοι και ηθική χρήση δεδομένων

Ωστόσο, υπάρχουν και ανησυχίες για τη χρήση της ΤΝ, όπως η πιθανότητα δημιουργίας δυστοπικών σεναρίων όπου η ιδιωτικότητα και η ελευθερία του λόγου απειλούνται από την αλόγιστη χρήση αλγορίθμων.

«Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν αλγορίθμους για να προσαρμόζουν το περιεχόμενο ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των χρηστών, αλλά αυτό δημιουργεί φαινόμενα "φίλτρων" όπου οι χρήστες εκτίθενται μόνο σε περιεχόμενο που συμφωνεί με τις ήδη υπάρχουσες απόψεις τους» επισημαίνει ο Νίκος Παναγιώτου, Καθηγητής Δημοσιογραφίας στο ΑΠΘ. Στη λεγόμενη Επαυξημένη Δημοσιογραφία οι αλγόριθμοι βοηθούν στην αυτοματοποίηση της συγγραφής άρθρων και της συλλογής ειδήσεων. «Στο Associated Press χρησιμοποιούν ΤΝ για τη δημιουργία οικονομικών αναφορών», αναφέρει ο Έλληνας καθηγητής. Η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης αντιμετωπίζει προκλήσεις, όπως η ανάγκη για διαφάνεια στους αλγορίθμους, η ηθική χρήση δεδομένων, και η διασφάλιση της αντικειμενικότητας. «Οι μελλοντικές εξελίξεις πρέπει να επικεντρωθούν στη δημιουργία ρυθμιστικών πλαισίων, που θα προστατεύουν τους χρήστες από την κατάχρηση της ΤΝ», τονίζει.

Στο πλαίσιο της Θερινής Ακαδημίας παρουσιάστηκαν και εξελίξεις στη λεγόμενη Δημοσιογραφία Εμβύθισης, όπου το κοινό μπορεί να αποκτήσει μια εμπειρία των γεγονότων ή προσομοίωση των ειδήσεων όντας σε διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις και φυσικές τοποθεσίες, ουσιαστικά στο κέντρο ενός γεγονότος, δίνοντας την αίσθηση ότι βρίσκεται παρών. «Έχουν δημιουργηθεί σημαντικές ευκαιρίες για την ανάπτυξή της. Χτίζει και αξιοποιεί τις εμπειρίες των χρηστών. Θα απαιτηθούν όμως σημαντικές επενδύσεις και αντίστοιχες προσαρμογές στην παραγωγή ειδησεογραφικού περιεχομένου», σχολιάζει ο κ. Παναγιώτου.

Ανάγκη για τήρηση της δεοντολογίας και εκπαίδευση

«Δεν είναι η πρώτη φορά που η δημοσιογραφία αντιμετωπίζει τέτοιες προκλήσεις», λέει μιλώντας στην Deutsche Welle o διευθυντής της ΕΣΗΕΜΘ, Γιάννης Κοτσιφός. «Στο τέλος της διαδικασίας ο δημοσιογράφος είναι ο κομβικός παράγοντας στη διαδικασία παραγωγής της ενημέρωσης. Διαφορετικά, σε λίγα χρόνια, αν ο δημοσιογράφος δεν έχει στοιχειώδεις ή αναπτυγμένες γνώσεις ΤΝ, δύσκολα θα μπορεί να ασκήσει το επάγγελμα», τονίζει μιλώντας στην Deutsche Welle. Κατά τη γνώμη του οι δημοσιογραφικές ενώσεις θα πρέπει να πάρουν πρωτοβουλίες για εκπαίδευση των δημοσιογράφων σε αυτές τις δεξιότητες, ώστε η μετάβαση αυτή να γίνει σύντομα και με αρτιότητα. Σε ερώτησή του στους συμμετέχοντες στη Θερινή Ακαδημία πού θα χρησιμοποιούσαν την ΤΝ, εντυπωσιάστηκε ότι εκτός από τη βοήθεια στη συγγραφή και την επαλήθευση γεγονότων, θα έκαναν χρήση της όσον αφορά την επιλογή θεμάτων και την οπτική γωνία σε ένα θέμα. «Μεγάλο στοίχημα στην τεχνητή νοημοσύνη, που η ίδια ως εργαλείο είναι ένα πεδίο πολύ αρρύθμιστο, είναι η εφαρμογή των κανόνων δεοντολογίας». Η ΑIΑact στην ΕΕ έβαλε ένα πλαίσιο, αλλά απομένουν να γίνουν πολλά στις μεγάλες πλατφόρμες. «Στο πλαίσιο της αρχής της αυτορρύθμισης, οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι παρόντες σε κάθε διάλογο που γίνεται γύρω από το θέμα». Τι εισπράττει από τον κλάδο; «Προς το παρόν αμηχανία. Η συζήτηση  πρέπει να φτάσει στις αίθουσες σύνταξης ακόμα και στα μικρότερα μέσα. Να αναπτύξουν εγχειρίδια χρήσης οδηγιών της ΤΝ, να εξοικειωθούν για να ξεπεράσουν την αμηχανία».

Ποιος φοβάται την τεχνητή νοημοσύνη;

«Πολλές φορές φοβόμαστε κάτι που δεν ξέρουμε, όπως ένα φάντασμα που δεν ξέρουμε αν υπάρχει ή όχι. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα νέο εργαλείο. Πρέπει να το κατανοήσουμε όπως είναι και να μη το φοβόμαστε», απαντά μιλώντας στην Deutschε Welle o Αλεξάντερ Λε Βότσι Σαγιάντ, δημοσιογράφος, ειδικός σε θέματα Γραμματισμού των ΜΜΕ και Τεχνητής Νοημοσύνης. Στη συζήτηση μαζί του επεσήμανε ότι η ΤΝ ίσως να φοβίζει τους λαϊκιστές που κατασκευάζουν ψευδείς ειδήσεις, που πλέον θα γίνονται ευκολότερα αντιληπτοί. Για τον ίδιο οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι παρά μια συστημική αλλαγή, όπου όμως πρώτιστο μέλημα πρέπει να είναι η ακεραιότητα της ενημέρωσης. «Αν η πληροφορία που παίρνουμε χάνει σε ποιότητα και ακεραιότητα, τότε υπάρχει πρόβλημα. Είμαστε διαμεσολαβητές αυτής της πληροφορίας με ένα ακόμα φίλτρο, την ΤΝ, και θέλει προσοχή» τονίζει.

Η τεχνητή νοημοσύνη βοηθάει στην εύρεση ευφάνταστων τίτλων, στην άντληση εξειδικευμένων δεδομένων, στη μετάφραση σημαντικών πληροφοριών. «Χρειάζεται εγρήγορση στα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν. Αν διατηρήσουμε τη γνωστική μας αντίληψη και τη συναισθηματική μας νοημοσύνη, μπορούμε να χρησιμοποιούμε εμείς την ΤΝ,  και όχι αντίστροφα», λέει ο ειδικός από τη Βραζιλία, αναφέροντας το παράδειγμα ενός αθλητικού αγώνα, όπου βάζοντας απλά τα δεδομένα και το αποτέλεσμα μπορείς εύκολα μέσω ΤΝ να έχεις έτοιμο ένα κείμενο. Υπάρχει κίνδυνος να αφανιστούν οι δημοσιογράφοι εν τέλει από τις μηχανές; «Οι σύγχρονες εφαρμογές δημιουργούν προσομοίωση καταστάσεων και ανθρωπίνων συναισθημάτων όπως το chatbox, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την πραγματικότητα. Κανείς δεν θα αντικατασταθεί από την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά από κάποιον που ξέρει να τη χρησιμοποιεί», λέει χαρακτηριστικά.