پس از مذاکرات طولانی در عقب درهای بسته، سرانجام یک سخنگوی اردوی سوریه اعلام کرد: از نیمه شب به بعد در سرتاسر سوریه آتش بس وضع گردیده است؛ به استثنای مواضع "دولت اسلامی" یا داعش و گروه های جهادگرای دیگر. رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین نیز آتش بس در سرتاسر سوریه را تأیید کرد و همزمان نماینده های روسیه و ترکیه نیز حمایت خود را از این آتش بس اعلام نمودند. در صورتی که این آتش بس به همینگونه رعایت گردد، برای مردم سوریه امکان یک نفس کشیدن را مهیا خواهد کرد. همزمان این آتش بس نشان می دهد که روسیه و متحدین این کشور با چه مؤفقیتی قادر شده اند در رآس آنهایی قرار گیرند که تصمیم گیرنده آینده سیاسی این کشور به خاک برابر شده از جنگ می باشند.

این آتش بس بیش از همه نتیجه مذاکرات روسیه و دو کشور متحدش، ایران و ترکیه می باشد. نشستی که قبل از عید کریسمس در مسکو برگزار گردید و در آن وزرای خارجه ایران، ترکیه و روسیه با هم دیدار نمودند. در برابر جان کری وزیر خارجه ایالات متحده در این نشست حضور نداشت، زیرا او و سیاستمداران دیگر کشورهای غربی در این همایش دعوت نگردیده بودند.

همچنان احتمالاً هر سه کشور نیازی به حضور نماینده ایالات متحده در این نشست و یا هم دست کم همآهنگی با این کشور را نمی دیدند.

ایران، روسیه و ترکیه ترجیح دادند تا فقط در محدوده سه کشور باقی بمانند و بر محور سرنوشت و آینده سوریه در حلقه کوچکی بحث و مذاکره نمایند. به این ترتیب می توان گفت که هر سه کشور می توانستند از این حرکت کنند که در تامین علایق شان در سوریه و منطقه، هیچ کس دیگری دخالت نخواهد کرد.

پیروزی برای روسیه، ایران و ترکیه

نشست سه کشور نشان داد که کدام یک از جناح ها در جنگ سوریه با دست بالا عمل می کند. نه ایالات متحده، بلکه روسیه و متحدین اش ایران و ترکیه که در آخرین لحظه بر قطار پیروزی سوار گردیدند.

در این نشست با امضای قرارداد موسوم به "اعلامیه مسکو" در چندین روز قبل، همزمان خواست مرکزی، یعنی برکناری بشارالاسد رئیس جمهور سوریه را لغو نمودند.

اکنون برکناری بشارالاسد دیگر مطرح نمی باشد. نیویارک تایمز نیز در همین ارتباط نوشت: "پس از آنکه حکومت سوریه و متحدین این کشور با پیشروی های چشمگیر مناطقی را دوباره تسخیر نمودند، متحدین جدید در غیابت تمامی قدرت های غربی تضمین نمودند که بشارالاسد در آینده نیز رئیس جمهور سوریه باقی می ماند." و آنهم "با وجود اعلامیه پنج سال قبل بارک اوباما که در آن تأکید گردیده بود؛ اسد اعتبار خود را از دست داده و باید از قدرت برکنار گردد."

سخنان اوباما همچنان بی نتیجه ماند و اکنون نشانه های زیادی دیده می شود که نفوذ امریکا در سوریه محدود می گردد. اندریو. ج. تیبلر، عضو انستیتوت سیاست های خاور نزدیک در واشنگتن در یک گفتگوی مطبوعاتی گفت: "روسیه فهمید که هیچ کسی به این کشور چیزی نمی دهد، بنابراین باید خود دست به کار شود." 

از آنجایی که ایالات متحده از مناطق شرق میانه عقب نشینی کرده است، دیگر سدی در مقابل باقی نمانده است. به گفته این تحلیلگر، "در صورتی که ترکیه، ایرانی ها و روسیه در یک روند بدون امریکا توافق کنند، این امر همچنان برای ما یک مشکل است."

ادامه تنش مذهبی

از دید مسکو، پس از احراز کرسی ریاست جمهوری ایالات متحده توسط ترامپ معضل حل خواهد شد. زیرا تا کنون برای ترامپ و کابینه او در آینده مبارزه با گروه های اسلامگرا و داعش در اولویت قرار داشت، اکنون سوریه، ایران و روسیه این معضل را دست کم از راه برداشته اند و برای ترامپ جایی برای اقدامات دیگر باقی نمی ماند. افزون بر این با برداشت از مناسبات نسبتاً خوب میان ترامپ و روسیه می توان حدس زد که شاید همچنان مناسبات ایران و ترکیه نیز با ایالات متحده بهبود یابد.

اما با آنهم، اینکه واقعاً و تا چه حدی مساعی روسیه در سوریه حتی دست کم در کوتاه مدت مؤثر خواهد بود، هنوز هم روشن نیست.

روسیه توانسته است، همچنان دو کشور سنی مذهب ترکیه و مصر را نیز دخیل بسازد، آنچه که سبب خواهد شد نفوذ و اعتبار روسیه را در میان سنی مذهبان، که اکثریت را در منطقه تشکیل می دهند، تضمین کند. اما احتمال آن نمی رود. برخلاف، ایران به عنوان متحد روسیه، یکی از کشورهایی است که از سالها به اینسو با واحدهای ویژه و نیز با سپاهیان انقلاب در کنار رژیم اسد می جنگد. افزون بر این، ایران از نیروهای حزب الله که در ایالات متحده و اروپا کلاَ و یا قسماَ به عنوان گروه تروریستی درجه بندی شده اند، حمایت می کند و از آنها در جنگ سود می برد.

تردید در مورد صلح

درصور تی که این آتش بس واقعاً رعایت گردد و در قبال سوریه توافقی صورت گیرد، ایران می تواند با دست بلندی در منطقه عمل کند. به این ترتیب ایران نه تنها در درون این کشور، بلکه در سوریه نیز از موقف قاطعی برخوردار خواهد شد. این وضعیت احتمالاً معضلات منطقه را حل نخواهد کرد، بلکه بیشتر خواهد ساخت. زیرا از همین حالا در جنگ موصل در عراق به صراحت دیده می شود که سنی مذهبان در برابر شیعه مذهبان چگونه پیشداوری هایی دارند. شیعه مذهبان با شبه نظامیان خویش در این مناطق حضور دارند و در مواردی حتی به جنایات بشری علیه غیرنظامیان سنی مذهب متهم می باشند. در برابر، سنی مذهبان نیز کمتر تمایل دارند تا قدرت شیعه مذهبان را بپذیرند. اما در صورتی که شیعه مذهبان پیروز شوند، منطقه بیشتر از قبل تحت تآثیر یک منطق مذهبی متفاوت از قبل قرار خواهد گرفت.

افزون بر این پیروزی ایران و سوریه همچنان سبب خواهد شد که اسراییل پس از این نه تنها در لبنان با حزب الله مقابل باشد، بلکه با سوریه نیز مقابل خواهد شد. بنابراین، بعید به نظر می رسد که اسراییل یهودی مذهب این مورد را به سادگی بپذیرد. براساس گزارش های تأیید ناشده نیروهای هوایی اسراییل در پایان ماه نوامبر بر مواضع حزب الله در نزدیکی دمشق حمله کرده اند. در صورتی که پایه های حزب الله در سوریه تحکیم بیشتر یابد، احتمالاً این حمله، حمله آخری نخواهد بود.

با توجه به این موارد، می توان چنین نتیجه گیری کرد که این آتش بنا به دلایل زیادی، الزاماَ به صلح پایدار در منطقه منجر نخواهد شد.

کرستین کنیپ/ ن. ف.