باراک مندلسون، کارشناس تروریسم از دانشگاه هاورفورد در پنسیلوانیا می گوید القاعده فقط "از القاعده فقط سایه اش باقی مانده است".

در دوم می سال ۲۰۱۱ اسامه بن لادن توسط نیروهای ویژه امریکایی در پاکستان کشته شد. از آن زمان به بعد القاعده توسط ایمن الظواهری رهبری می شود. الظواهری که اصلا مصری است، در جمع افراد کاریزماتیک این شبکه نیست. او قبلاً ایده پرداز این گروه محسوب می شد، اما از آن زمان تاکنون او به شکل ملموسی ظاهر نگردیده است. اعتقاد بر این است که او در منطقه مرزی بین پاکستان و افغانستان است. همواره شایعاتی نیز به گوشش می رسند که گویا الظواهری از دیر زمانی به این طرف مرده است.

مندلسون می گوید بزرگترین موفقیت الظواهری "زنده نگه داشتن القاعده" است. شاخه های متعددی در سراسر جهان وجود دارند که نام این گروه را با خودشان یدک می کشند. به عنوان مثال در شمال افریقا، سومالیا، افغانستان، سوریه یا عراق. با این حال، از نظر مندلسون، رهبری القاعده دیگر یک مرکز کنترول قدرتمند نیست که برای همه شعبات خود تصمیم گیری کند. به نظر او القاعده بیشتر یک "ستاد مشاور" برای جهادگران در سراسر جهان است.

در گزارشی از موسسه امریکایی "پروژه مقابله با افراط گرایی" (CEP) آمده است: «تحت رهبری الظواهری، القاعده به طور فزاینده ای مرکزیت خودرا از دست داده است.» به گفته کارشناسان این موسسه، قدرت تصمیم گیری عمدتا در دست رهبران شاخه های متعدد است.

به گفته کارشناسان، الظواهری نقش مهمی در این تجدید ساختار القاعده داشته است. در پایان سال ۲۰۲۰ دوباره خبرهای تأیید نشده ای از مرگ وی منتشر شدند که گویا رهبر القاعده در اثر بیماری قلبی جان باخته است. اما الظواهری بعدا در ویدیویی ظاهر شد که در آن، در مورد وضعیت اقلیت مسلمان روهینگیا در میانمار صحبت کرد. با این حال نمی توان تاریخ ویدیو را به طور دقیق مشخص کرد.

اما در ماه نومبر سال گذشته از مرگ معاون وی عبدالله احمد عبدالله، معروف به محمد المصری، گزارش شد. گفته می شود معاون القاعده توسط مأموران اطلاعاتی اسرائیل در ماه آگست سال گذشته در تهران کشته شده است.

کاخ سفید: ایالات متحده امریکا مراقب هرگونه تلاش القاعده برای تجدید قوا در افغانستان است

اما حتی اگر الظواهری هنوز زنده هم باشد، او مردی پیر و احتمالاً بیمار است که از جذابیت سلف خود بن لادن برخوردار نیست. ایالات متحده ۲۵ میلیون دالر پاداش (تقریبا ۲۰ میلیون یورو) برای کشتن الظواهری تعیین کرده است. وی را در صدر فهرست تروریست های تحت تعقیب قرار دارد. کارشناسان عقیده دارند که حکومت ایالات متحده وی را خطری بزرگ نمی داند و همچنین تلاش زیادی هم برای از بین بردن او نمی کند.

البته بی علاقگی واشنگتن به ظهور شبه نظامیان گروه تروریستی "دولت اسلامی" یا داعش نیز ربط دارد. این دو گروه تروریستی در تعدادی از کشورها به جای همکاری با هم، در یک رقابت شدید قرار دارند. داعش که در اوج قدرت خود یک "خلافت" را در عراق و سوریه ایجاد کرد، مدت هاست که به عنوان صدای افراطگرای در شبکه های اجتماعی و رسانه ها از القاعده پیشی گرفته است.

آیا جنگجویان القاعده و طالبان هنوز هم با هم ارتباط دارند؟

با این حال، دیگر کارشناسان با توجه به اینکه القاعده اهیمت اش را از دست داده است، هشدار می دهند که نباید این شبکه را کاملا از بین رفته تلقی کرد. کولین کلارک از "مرکز سوفان" در ایالات متحده امریکا بین القاعده به عنوان یک سازمان و القاعده به عنوان بخشی از جنبش اسلام گرایی تفاوت قایل است.

کلارک می گوید درست است که رهبری این گروه توسط الظواهری چون "یادگاری از دوران گذشته" به نظر می رسد، اما این شبکه در گذشته خود را "بسیار مقاوم" ثابت کرده بود؛ بنابراین این گروه را غیرفعال یا از بین رفته اعلام کردن، هنوز خیلی زود است.

nk, rsh, (AFP)