برای درک نتایج تحقیقات جدید، باید به مبنای این پژوهش نظر افکنده شود: بخش مرکزی این تحقیقات را دو ماده پیام رسان تشکیل می دهند که برای پژوهشگران مرکز تحقیقاتی هلمهولتس مونشن، مؤسسه فناوری فدرال زوریخ، مرکز تحقیقات دیابت آلمان و دانشگاه اندیانا بسیار امیدوار کننده اند: یکی «پپتید انسولینوتروپیک وابسته به گلوکوز» (GIP) و دیگری «پپتید شبیه گلوکاگون» (GLP-1).

هورمون های «جی.آی.پی» و «جی.ال.پی-۱» در جهاز هاضمه تولید شده و نقش مهمی در تنظیم وزن بدن و مصرف غذا دارند. تحقیقی که اکنون در مجله علمی «Cell Metabolism» به نشر رسیده است، نقاطی را برای آغاز تهیه و تولید دارو ها و معالجه چاقی و دیابت نوع ۲ فراهم کرده است.

آزمایش ها بالای دو نوع موش انجام یافته اند

هورمون «جی.آی.پی» روی گیرنده های سیستم مرکزی عصبی یا مغز اثر گذاشته و ترشح انسولین را تحریک می کند. در نتیجه، میزان قند در خون کاهش می یابد. نحوه عملکرد آن تا حال به صورت دقیق معلوم نبود.

بیشتر بخوانید: «اکثر مردم آلمان خطر ابتلا به دیابت را جدی نمی‌گیرند»

کیان ژانگ، اولین نویسنده نتایج تحقیقات، و تیم تحقیقاتی اش برای آزمایشات خود از دو نوع موش استفاده کردند، یکی موش های معمولی وحشی و دیگری موش های که به گونه خاصی پرورش یافته و فاقد گیرنده های «جی.آی.پی» در مغز شان بودند. پژوهشگران هورمومن «جی.آی.پی» را به بدن هردو نوع موش تزریق کردند.

در این تحقیق دیده شد که وزن بدن و مصرف غذا در موش های وحشی کاهش می یابد، و این نشان دهنده آن است که این هورمون روی تنظیم اشتها اثرگذار است. در موش های فاقد گیرنده «جی.آی.پی» میزان مصرف غذا ثابت ماند و وزن بدن آنها تنها کاهش اندکی یافت.

پژوهشگران افزون بر آن فعالیت مغز این موش ها را زیر نظر گرفتند. کریستیان وولفروم از مؤسسه فناوری فدرال زوریخ می گوید: «پس از تزریق جی.آی.پی، افزایش فعالیت عصبی در ناحیه هیپوتالاموس دیده شد، که با کنترول اشتها پیوند دارد.»

مبناهای اولیه برای تولید ادویه

اما برای معالجه دیابت نوع ۲، «پپتید شبیه گلوکاگون» (GLP-1) نقش ارزنده ای دارد. این هورمون سبب آزاد شدن انسولین وابسته به گلوکوز از سلول های پانقراس می شود. افرادی که به بیماری دیابت یا شکر مبتلا اند، خود این انسولین را تولید کرده نمی توانند، ازینرو باید همواره باید انسولین را به بدن خود زرق کنند.

مشکل در این است که هورمون «جی.ای.پی-۱» در بدن به سرعت دوباره کاهش می یابد و همواره باید از نو تولید گردد. قبلاً در سال ۲۰۰۵ راه حلی برای این مشکل یافت شد، و آن تولید داروی موسوم به «اکسیناتید» توسط شرکت دواسازی آسترازنکا بود.

این دارو حاوی ماده ایست که از بزاق یا لعاب دهن حیوانات سخت پوست امریکای شمالی بدست آمده و آنقدر سریع در بدن کاهش نمی یابد. پس این ماده یک اگونیست یا تقلید کننده عمل یک ماده طبیعی در بدن است، یعنی اثر هورمون بر روی گیرنده را تقلید کرده و گیرنده را به همان روش تحریک می کند.

بیشتر بخوانید: افغانستان: دیابت سالانه جان نزدیک به ۲۰ هزار تن را می‌گیرد

پژوهشگران مرکز تحقیقاتی هلمهولتس مونشن با همکاران خود از دانشگاه اندیانا نیز روش مشابهی را در مورد اگونیست های «جی.آی.پی» و «جی.ال.پی-۱» در پیش گرفته بودند. آنها دو هورمون را در یک مالیکول واحد ترکیب کرده بودند که روی گیرنده های هردو هورمون «جی.آی.پی» و «جی.ال.پی-۱» اثر گذاشته و آنها را تحریک می کند.

این اگونیست دوگانه همزمان سبب کاهش وزن و میزان قند در خون می گردد. پژوهشگران نتایج تحقیقات خود را در سال ۲۰۱۳ در مجله علمی Science Translational Medicine به نشر رساندند.

در حال حاضر این ماده مؤثر در مرحله سوم آزمایش بالینی قرار دارد. در مراحل قبلی آزمایش دیده شده است که ماده ترکیبی بیش از آنچه یک مالیکول روی گیرنده «جی.ال.پی-۱» اثر می گذارد، وزن بدن را کاهش می دهد.

با آزمایش بالای موش ها همچنان مشخص گردید که این دارو روی موش های که فاقد گیرنده «جی.آی.پی» در مغز خود هستند، هیچ تأثیری ندارد. تیمو مولر، آخرین نویسنده نتایج این تحقیقات جدید علمی و رئیس انستیتوت دیابت و چاقی در مرکز هلمهولتس مونشن می گوید: «کار های ما برای اولین بار نشان می دهند که انتاگونیست دوگانه «جی.آی.پی» و «جی.ال.پی-۱»، برای کاهش وزن بدن و مصرف غذا، به گیرنده «جی.آی.پی» در مغز نیاز دارد.»

او هدف خود در مرحله بعدی را یافتن مواد دیگری برای بهبود سیگنال های گیرنده های «جی.آی.پی» عنوان کرده است، زیرا همین سیگنال ها ظاهراً میکانیسم اصلی برای درمان هر دو بیماری دیابت و چاقی اند.

فابیان شمیت / ص.ا، ع.ف