مقامات افغانستان می گویند که ایران حتی چهار برابر حق آب اش که در سال 1857 میلادی در قرارداد پاریس به تصویب رسیده، از آب هیرمند استفاده می کند.

به تقل از رسانه های ایران تالاب هامون که تامین کننده آب اش رودخانه هیرمند می باشد خشک شده و فاجعه محیط زیستی را در سیستان و بلوچستان به بار آورده است. این مشکل تازه ای نیست، بارها مقامات دولتی ایران ادعا کرده اند که افغانستان حق آب این کشور را از رودخانه هیرمند نمی دهد، اما این بار موضوع جدی تر از گذشته است.

ادعای ایران

گفته می شود وزارت خارجه ایران به وزارت خارجه افغانستان نامه اعتراضی فرستاده و همچنان این مشکل را به اداره محیط زیست سازمان ملل متحد گزارش کرده است. گزارش هایی هم در ایران به نشر رسیده اند که گویا امریکا بند کجکی را که بر رودخانه هیرمند در ولایت هلمند افغانستان موقعیت دارد بازسازی کرده و به همین دلیل هامون خشک شده است.

اما سید حمید رضا میرزاده، سردبیر سبزپرس، خبرگزاری حوزه محیط زیست ایران می گوید در دهه های اخیر بحران آب در هیرمند و هامون نه از سوی افغانستان و نه هم از سوی ایران جدی گرفته شده و این پیامد بی توجهی و عدم مدیریت درست منطقه ای آب می باشد.

وی می افزید: «نمی توان گفت که اگر نیروهای امریکایی بند کجکی را ساخته اند به هدف خشک کردن هامون ایران بوده است. این نیاز به بررسی دارد و کسی نمی تواند با قاطعیت این حرف را بزند. اما چیزی که مسلم است این می باشد که بند کجکی و بهره برداری زیادی که روی آب رودخانه هیرمند است، منجر به خشک شدن هامون شده است».

به گفته این روزنامه نگار و فعال محیط زیست، آمار تأیید نشده می رساند که بیش از 50 هزار خانواده از این مشکل محیط زیستی تأثیر پذیر اند و تعداد زیادی از آنان بیجا گردیده اند. همچنان 14 هزار تن که در هامون مشغول پیشه صیادی بوده اند، بیکار گردیده اند.

از طرفی هم بستر خشکیده هامون و ریگ های روان به وسیله بادهای "صد و بیست روزه" جا به جا شده و شهرها و روستاهای زیادی را در هر دو کشور با خطرات محیط زیستی روبرو کرده است.

دفاعیه افغانستان

اما جانب افغانستان از مشکل هامون حکایت دیگری دارد. انجنیر شجاع الدین ضیایی، معاون "آب" در وزارت انرژی و آب افغانستان می گوید دلیل کم آبی تالاب هامون کمبود آب در هیرمند است و بند کجکی در آن نقشی ندارد: «جمهوری اسلامی ایران از آب دریای هیرمند بیش از حق خود، حتی سه تا چهار برابر استفاده کرده است که این استفاده زیاد و بیش از حد آب و ایجاد ذخیره گاه ها باعث کم شدن آب هامون شده است. مدیریت آب و روابط دوستانه میان کشورها می تواند این معضله را حل کند».

به گفته وی ایران همچنان در امتداد هیرمند و در ولایت های همجوار هامون کانال ها و چاه های عمیق زیادی را برای رشد زراعت اش حفر کرده که دلیل اصلی کم آبی هامون است. وی می گوید هامون هیچ وقت خشک نمی شود، بلکه آب به شکل نوسانی به آن می رسد.

مقامات وزارت انرژی و آب افغانستان می گویند که هر سه ماه در این زمینه با مسئولان ایرانی نشست دارند تا از گسترش این بحران محیط زیستی جلوگیری شود و تاکید می کنند که هردو جانب به معاهده پاریس و قوانین بین المللی آب پایبند هستند.

اما کارشناسان محیط زیست در هر دو کشور می گویند که با گرم تر شدن زمین و افزایش خشک سالی ها، معاهده های بین کشورها باید به روز شوند. مسعود، استاد دانشگاه کابل می گوید: «وقتی که شما می خواهید آب را مدیریت کنید باید چند تا عامل را در نظر بگیرید. یکی عامل منطقه ای که سیاست منطقه ای چطور باید باشد. عامل بین المللی، که باید سیاست بین المللی چگونه باشد و مشکل داخلی افغانستان که وضعیت چگونه است و سیاست های داخلی چگونه شکل می گیرد. این سه ضلع به شکل یک مثلث مدیریت را می سازند».

به باور آقای میرزاده سردبیر سبزپرس، افغانستان و ایران از همان ابتدای امضای پیمان پاریس، در مدیریت و دیپلماسی آب ناموفق بوده اند و نیاز است تا با هماهنگی سازمان ملل در تعاملات آبی شان تجدید نظر کنند.

مشکل آب میان ایران و افغانستان در حالی بالا گرفته است که وزارت انرژی و آب افغانستان می گوید این کشور از چند دهه به این سو درگیر جنگ است و نتوانسته به درستی از منابع آبی اش استفاده کند.

همچنان افغانستان بر این باور است که در حال حاضر شرایط دو کشور برای استفاده آب هیرمند مطابق با قرارداد پاریس برابر نیست و این کشور نیاز بیشتری به آب آن برای توسعه و رشد سکتورهای زراعت و تولید انرژی دارد.