وقتی که جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ شروع شد، حکومت ترکیه در برابر پناهجویان سوریایی رویکرد سخاوتمندانه داشت. انقره در آن زمان گفت که رژیم سوریه مرتکب نقض حقوق بشر شده است و به این خاطر، باید از پناهجویان سوریایی محافظت کرد.

گرچه احزاب اپوزیسیون در آن زمان هشدار دادند که این اقدام ممکن است خطراتی برای آرامش و رفاه جامعه داشته باشد، اما با آنهم رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه «سیاست درهای باز» را روی دست گرفت.

ترکیه به «سیاست محافظتی» روی آورد: پناهجویان سوریایی دیگر اخراج نشدند، بلکه در کمپ های پناهجویان اسکان داده شدند و آن جا نیازهای اولیه شان تامین می‌شد.

نتایج این «سیاست درهای باز» را امروز نمی‌شود نادیده گرفت. براساس اطلاعات سلیمان صویلو، وزیر داخله ترکیه، در ماه اگست ۳.۷ میلیون پناهجوی سوریایی در ترکیه بودند که تقریبا نیمی از آن ها کودکان زیر ۱۸ سال هستند.

برای پناهجویان سوریایی محبوب ترین شهر در ترکیه استانبول است و بر بنیاد اطلاعات اداره مهاجرت ترکیه، حدود ۵۳۰ هزار سوریایی در این شهر زندگی می‌کنند.

اما بسیاری از کارشناسان ترکی و بخش هایی از اپوزیسیون، نظر انتقادی نسبت به این سیاست آزادیخواهانه مهاجرت دارند.

به طور مثال حسین باغچی، کارشناس روابط بین الملل در دانشگاه تخنیک خاورمیانه در انقره گفت: «ترکیه نتوانست شمار مهاجران را به درستی برآورد کند و نمی‌دانست که هزینه مراقبت از مهاجران و رسیدگی به آن ها چقدر زیاد است. به این خاطر مهاجران به صورت فزاینده ای به یک مساله سیاسی تبدیل شده اند.»

ادامه سفر از ترکیه به سوی اروپا

در سال های بعدی، هزاران مهاجر از ترکیه راهی اروپا شدند. بر بنیاد اطلاعات کمیسیون اروپا فقط در سال ۲۰۱۵ بیش از ۸۵۰ هزار تن به یونان رسیدند.

اتحادیه اروپا باید به این وضعیت واکنش نشان می‌داد. با وجود اعتراض های متعدد از سوی کمیسارعالی پناهندگان سازمان ملل، «یو ان اچ سی آر»، محکمه عالی اروپا برای حقوق بشر و سازمان های غیردولتی، بروکسل و انقره در سال ۲۰۱۶ پیمان مهاجرت را امضا کردند.

قرار شد براساس این پیمان، شمار مهاجرانی که از طریق بخش شرقی بحیره مدیترانه به اتحادیه اروپا می آمدند، کاهش داده شود. از آن زمان به بعد مهاجرانی که به یونان می آیند، در صورتی که حق کسب پناهندگی نداشته باشند، یونان آن‌ها را به ترکیه پس می‌فرستد. در مقابل اتحادیه اروپا همان تعداد پناهجویان سوریایی مستحق پناهندگی را از کمپ های ترکیه می پذیرند و در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا تقسیم می‌کند.

افزون بر این، اتحادیه اروپا در چارچوب این معاهده، مجموعا شش میلیارد یورو برای تامین نیازهای پناهجویان سوریایی به انقره پرداخت. این مبلغ برای رئیس جمهور ترکیه کافی نیست. اردوغان بار بار تاکید کرد که ترکیه در هشت و نیم سال گذشته ۴۰ میلیارد یورو برای پناهجویان سوریایی هزینه کرده است.

«این مشکل را نمی‌شود با پول حل کرد»

باغچی نیز به خصوص از اتحادیه اروپا به خاطر توافقنامه مهاجرت با انقره انتقاد کرد و گفت: «اتحادیه اروپا می‌خواهد مشکل را فقط با فرستادن پول به ترکیه حل کند». اما به گفته این کارشناس، ترکیه به تنهایی نمی‌تواند بار مسئولیت پناهجویان سوریایی را به دوش بکشد.

مراد اردوغان، کارشناس مهاجرت در دانشگاه آلمانی-ترکی استانبول نیز گفت که اروپا مدت طولانی از ابزار کمک‌های مالی استفاده می‌کرد تا اینگونه بتواند جلو ادامه سرازیری مهاجران را بگیرد.

این کارشناس مهاجرت که با رئیس جمهور ترکیه خویشاوندی ندارد، در ادامه گفت: «اتحادیه اروپا سیاست اشتباه را تعقیب کرده است و حتی حالا هم به مذاکرات مالی با انقره ادامه می‌دهد.» در حالی که ایجاد «مکانیزم حمایت و همکاری» با کمک های مشخص بسیار کارآمدتر است.

افزایش احساسات ضد مهاجرت

اما به نظر می آید که اردوغان سیاست سخاوتمندانه اش را در برابر مهاجران تغییر می‌دهد. دلیل اصلی آن این است احساسات ضد مهاجرت در میان مردم ترکیه رو به افزایش است.

دلیل اصلی این جو منفی در برابر مهاجران در بحران ارزی و اقتصادی ریشه دارد که از خزان سال ۲۰۱۸ آغاز شده است. رقابت بر سر منابع در جامعه ترکیه افزایش یافته است.

به این خاطر حزب جمهوری خواه خلق ترکیه «CHP» که بزرگترین حزب اپوزیسیون است، لحن تندتری را در برابر مهاجران اختیار کرده است. کمال قیلیچ داراوغلو، رئیس آن اخیرا اعلام کرده بود که در صورت کسب قدرت می‌خواهد تمام مهاجران را به کشورشان پس بفرستد.

حالا ظاهرا فشار بر اردوغان به خاطر سیاستش در قبال مهاجران رو به افزایش است. اردوغان اخیرا گفته است: «ما متوجه ناآرامی ها در جامعه هستیم.»

مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه چند روز پیش اعلام کرده بود که می‌خواهد با سازمان ملل متحد راجع به پس فرستادن سوریایی ها به کشورشان مشوره کند.

عمر چلیک، سخنگوی حزب «عدالت و توسعه» اخیرا از مذاکراتی خبر داد که ممکن است به تحولی در سیاست مهاجرت منجر شود. اما به گفته چلیک «تا به حال تصمیم مشخصی گرفته نشده است». او گفت: «برای تغییر سیاست مان باید با اردن، عراق و کشورهای دیگر صحبت کنیم.»

ادغام به جای اخراج؟

از نظر مراد اردوغان، کارشناس مهاجرت، دلیل اصلی این بحث ها بر سر پس فرستادن احتمالی سوریایی ها، پس زمینه تهدید آمیزی است که توسط اپوزیسیون ایجاد شده است.

او در ادامه گفت، گروه های اپوزیسیون می‌خواهند با این اقدامات عوامگرایانه حکومت را تحت فشار قرار دهند: «۶۵۰ هزار نوزاد سوریایی در ترکیه متولد شده اند. ۷۷۰ هزار کودک سوریایی در حال حاضر در مکاتب ترکیه درس می‌خوانند (...). نمی شود انتظار داشت که این افراد داوطلبانه بازگردند. اما نمی‌شود آن ها را مجبور کرد که بازگردند.»

به جای آن، این کارشناس مهاجرت خواهان این شد که مقام های مسئول به جای اخراج به فکر ادغام مهاجران باشند و به این منظور به اقدامات موثر نیاز است.

این گزارش ابتدا در رسانه همکار ما اینفومایگرانتس نشر شده است.

 هیلال کویلو/ م. ا.