از اواخر ماه سپتمبر، نیروهای اوکرایین ضد حمله‌های موفقانه‌ای در مناطق خارکیف، دونیتسک، لوهانسک و خرسون انجام داده اند. شکست‌های غافلگیرکننده روسیه در میدان جنگ به تنش‌ها در کرملین دامن زده است و پس از حملات راکتی اخیر روسیه بر شهرهای اوکرایین، نگرانی‌های جهانی افزایش یافته است که روسیه مبادا برای تلافی این حملات به سلاح‌های اتومی متوسل شود.

بربنیاد گزارش اخیر روزنامه «تایمز» بریتانیایی، روسیه در حال آماده کردن تست‌های اتومی در بحیره سیاه است. افزون بر این ویدیویی در اینترنت نشر شده که نشان می دهد یک کاروان نظامی روسیه در حال حرکت به سوی مرز اوکرایین است. گفته شده که این بخش از اردوی روسیه به اداره اصلی دوازدهم وزارت دفاع روسیه ارتباط دارد که مسئول زرادخانه اتومی این کشور است.

تشدید تدریجی تنش‌ها

از نظر گرهارد منگوت، پروفیسور روابط بین المللی در دانشگاه اینسبروک اتریش، خطر استفاده از سلاح‌های اتومی توسط روسیه جدی است. او فکر می‌کند که این کاروان نظامی و این حقیقت که زیردریایی بلگورود  (K329) به حرکت درآمده است، می‌تواند یک پیام اتومی باشد. منگوت گفت: «رهبری روسیه به اوکرایین و حکومت های غرب نشان می دهد که توانایی آن را دارد و احتمالا برای استفاده از سلاح‌های اتومی آمادگی دارد».

او در ادامه گفت: «در حال حاضر همه این کارها برای ارعاب انجام می شود، برای فرستادن پیام به اوکرایین که نباید به حملاتش ادامه دهد و این که غرب نباید با فرستادن اسلحه به حمایت از این کشور ادامه دهد». اما منگوت هشدار داد که اگر روسیه نتواند با این تهدیدات جلو ضد حملات اوکرایین را بگیرد، ولادیمیر پوتین ممکن است قدم بعدی را بردارد.

او افزود: «روسیه برای فرستادن پیام افراطی برای «متوقف کردن عملیات اوکرایین» ممکن است که بر فراز دریای سیاه یا در (شبه جزیره) کامچاتکا سلاح تاکتیکی اتومی تست کند.»

منگوت افزود که اگر انفجار اتومی بر فراز یک منطقه غیرمسکونی کمک نکند و اوکرایین به بازپس گیری مناطق ادامه دهد، روسیه ممکن است احتمالا از یک سلاح تاکتیکی اتومی استفاده کند. او گفت: «این کار در خط مقدم جبهه رخ نخواهد داد، بلکه در منطقه‌ای دوردست به دور از مناطق مسکونی و شهری در اوکرایین.»

از نظر رالف تیله، کارشناس نظامی و دگروال سابق اردوی آلمان، اگر بمب اتومی روسیه بر فراز یک منطقه غیرمسکونی تاثیر مطلوب بازدارنده را نداشته باشد، مسکو ممکن است که به اهداف سیاسی و اقتصادی در اوکرایین حمله کند.

او افزود: «این شاید انفجاری باشد که پالس الکترومقناطیسی نشر کند و همه چیزهای را که با انرژی برق کار می‌کند، مانند موترها، تلویزیون‌ها، ماهواره‌ها، کمپیوترها و تاسیسات برق را در ساحه صدها کیلومتر مربع درهم بشکند.» به گفته تیله «این می تواند یک گزینه باشد».

ایالات متحده امریکا از پیامدهای فاجعه بار هشدار داد

بیشتر کارشناسان بین المللی در این زمینه توافق نظر دارند که تست سلاح های اتومی پیامدهای فاجعه باری برای روسیه دارد. منگوت در این باره گفت: «حتی یک تست (اتومی) هم می تواند به معنای نقض معاهده ممنوعیت جامع تست هسته‌ای باشد که توسط روسیه امضا شده است. چنین کاری تحریم های جدی اقتصادی و مالی به دنبال خواهد داشت».

جک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده امریکا قبلا از «پیامدهای فاجعه بار» چنین اقدامی هشدار داده بود.  او در مصاحبه با شبکه تلویزیونی «سی بی اس» امریکا که در أواخر ماه سپتمبر انجام شد، گفت که مقام های ارشد امریکایی این نکته را «مستقیم، خصوصی و در سطوح بسیار بالا» به کرملین فهمانده اند.

از نظر منگوت، واکنش ایالات متحده امریکا و ناتو احتمالا نظامی خواهد بود. او به گفته های دیوید پتریوس، مدیر پیشین سازمان استخبارات مرکزی امریکا «سی آی ای» اشاره کرد که به بخش خبری «ای بی سی» گفت، ایالات متحده امریکا رهبری تلاش جمعی ناتو را به عهده خواهد گرفت و «هر نیروی متعارف روسی را که در میدان جنگ اوکرایین مشهود و قابل شناسایی است، از بین خواهد برد. وضعیت در کریمیا و در هر کشتی که در دریای سیاه حرکت می کند، به همین منوال خواهد بود.»

منگوت فکر می کند که چنین حمله‌ای «نامتقارن» است و از سلاح‌های معمولی نیز استفاده خواهد شد. او گفت: «به پوتین نه فقط راجع به چگونگی واکنش غرب به حمله اتومی اطلاع رسانی شده است، بلکه در این باره هم گفته شده که روسیه در سطح جهانی منزوی خواهد شد و چین و هند نیز چنین اقدامی را محکوم خواهند کرد.»

غرب باید جویای حمایت چین باشد

چین تا به حال در زمینه جنگ اوکرایین موقف بی‌طرفانه ای داشته است. با این وجود بسیاری از کارشناسان در این زمینه توافق نظر دارند که پکینگ می تواند جلو انجام حمله اتومی توسط روسیه را بگیرد. 

تیله به این عقیده است که غرب باید چین را به متحد استراتژیکش تبدیل کند و به این منظور کارهای بیشتری انجام دهد. او گفت: «پوتین به چین وابسته است. با درگیر کردن بیشتر چین، دنیا شانس بیشتری برای برقراری آتش بس دارد، به عنوان قدم اول.» اما تیله افزود که غرب نباید چین را مجبور کند که به تحریم ها علیه روسیه ملحق شود، چون این کار هیچ نفعی برای پکینگ نخواهد داشت. او گفت، چین به پایان دادن جنگ اوکرایین علاقمند است، بیشتر به دلایل اقتصادی، اما به این خاطر هم که خواهان یک منازعه اتومی نیست.

تیله گفت: «سیاستمداران ما می خواهند چین را از اروپا دور نگه دارند، زیرا فکر می کنند که تعامل با چین در آینده به اندازه کافی دشوار است، هم در بخش اقتصاد جهانی و هم در زمینه مسائل جیوپولیتیکی. اما من فکر می کنم که حضور ناخوشایند و قوی تر چین در اروپا ضررش کمتر است». او گفت، این برگ برنده ای است که باید از آن در بازی استفاده شود.

کریمیا می تواند خط سرخ باشد

منگوت گمان می کند که تحولات کنونی در اوکرایین در نهایت در این زمینه تعیین کننده است که آیا هشدارهای ایالات متحده امریکا تاثیربازدارنده ای دارد یا نه. او افزود که شبه جزیره کریمیا برای رئیس جمهور روسیه احتمالاً «خط سرخ» خواهد بود.

او گفت: «در صورتی که اوکرایین کریمیا را دوباره تصرف کند، نمی‌توانم تصور کنم که او (پوتین) بدون اقدام بنشیند. در صورت چنین اتفاقی موقعیت پوتین مستقیما به خطر می افتد و باعث سقوط او می شود. سوال بزرگ این است که آیا پوتین آنقدر بی‌احساس خواهد بود که برای جلوگیری از شکست در چنین موقعیتی از سلاح اتومی استفاده کند. و من فکر می کنم که او چنین است. اما شاید اشخاصی که دستور به کارگیری سلاح اتومی را دریافت می کنند، از آن اطاعت نکنند و در این زمینه امید اندکی وجود دارد.»

منگوت فکر می کند که در حال حاضر هیچ نشانه ای از این وجود ندارد که رهبری روسیه تصمیم به استفاده از سلاح های اتومی گرفته باشد.

او گفت: «ما هنوز به آن جا نرسیده ایم و به آن مرحله هم نرسیده ایم که روسیه را خطر فاجعه بار شکست در جنگ تهدید کند». منگوت افزود: «اما با هر شکستی که این کشور در میدان جنگ متحمل می شود، با هر منطقه ای که توسط اوکرایین دوباره تصرف می شود، احتمال این که چنین تحولاتی رخ دهد، افزایش می یابد».

مارینا بارانوفسکایا/م. ا.