آیا در جنگ حماس و اسرائیل جنایت جنگی صورت گرفته است؟
۱۴۰۲ مهر ۲۴, دوشنبه
شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد فقط سه روز پس از حمله اولیه گروه تروریستی حماس بر اسرائیل اعلام کرد که یکی از کمیسیون‌های مستقل تحقیق این شورا «شواهد روشنی» از جنایات جنگی انجام شده توسط هر دو جانب را جمع آوری کرده است.
اما این جنایات چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
تعریف جنایات جنگی
جنایات جنگی علیه غیرنظامیان در ماده هشتم اساسنامه رم دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) و بر اساس کنوانسیون سال ۱۹۴۹ ژنو تعریف شده است.
صفحه اینستاگرام دویچه وله را دنبال کنید
جنایات جنگی به عنوان نقض جدی قوانین بشردوستانه، به صورت عمومی خشونت علیه غیرنظامیان، در جریان یک جنگ تعریف می‌شود.
مرتبط: توضیح وضعیت نوار غزه در سه گرافیک
دیوید کرین، کارشناس حقوق بین‌الملل از ایالات متحده امریکا و سارنوال ارشد دادگاه ویژه سازمان ملل برای سیرالئون به اسوشتیدپرس گفت: «هدف قرار دادن عمدی غیرنظامیان و اشیای غیرنظامی، بدون دلیل ضروری نظامی برای انجام آن، جنایت جنگی است، تمام.» او افزود: «و این معیاری است که هر دو طرف منازعه طبق قوانین بین المللی به رعایت آن مکلف می‌باشند.»
مفهوم حقوقی «جنایت جنگی» جدا از مفاهیم «جنایت علیه بشریت» یا «نسل کشی» است. در حالی که جنایات جنگی محدود به درگیری‌هایی است که در داخل کشور و یا بین دو کشور رخ می‌دهد، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی می‌توانند در زمان‌های صلح نیز انجام شوند.
آیا حمله به غیرنظامیان همیشه جنایات جنگی محسوب می‌شود؟
پاسخ کوتاه، نه.
مارک کرستن از مکتب امور جهانی و سیاست‌گذاری عمومی مانک در دانشگاه تورنتو در سال ۲۰۲۲ به دویچه وله گفت: «قوانین جنگ همیشه از غیرنظامیان در برابر مرگ محافظت نمی‌کند. هر مرگ غیرنظامی لزوماً غیرقانونی نیست.»
رده بندی یک عمل نظامی به عنوان جنایت جنگی در جریان یک منازعه بستگی به این دارد که آیا این عمل موجه است یا خیر. بنابراین بمباران یک مکتب یا ساختمان مسکونی اگر از نظر نظامی ضروری تشخیص داده شود، ممکن است جنایت جنگی تلقی نشود.
مرتبط: جنگ اسرائیل و حماس؛ خاور میانه در «لبه پرتگاه» قرار دارد
در تشخیص منازعه فعلی در غزه از راه دور نیز همین دشواری وجود دارد. غزه که یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق جهان است، چنان پرجمعیت است که اکثر کارشناسان می‌گویند بمباران آن بدون کشته شدن برخی از ۲.۲ میلیون غیرنظامی ساکن در آن ناممکن است. در چنین شرایطی، مساله کلیدی برای تشخیص این که جنایت جنگی صورت گرفته است یا نه، تعیین هدف مورد نظر است.
تمایز، تناسب و احتیاط
محاکم ویژه برای تعیین این که یک عمل نظامی جنایت جنگی است یا نه، از سه اصل تمایز، تناسب و احتیاط استفاده می‌کنند.
اصل تناسب ارتش‌ها را از پاسخ دادن به حمله با خشونت بیش از حد منع می‌کند. اصل تمایز مستلزم این است که اعضای ارتش دائماً سعی کنند بین غیرنظامیان و جنگجویان تفکیک قایل شوند. احتیاط مستلزم آن است که هر کار ممکن برای جلوگیری از آسیب رساندن به غیرنظامیان انجام شود.
با توجه به این نکات، تعریف جنایت جنگی بسیار دشوار است.
به گونه مثال، مکن است واضح به نظر برسد که دستور تخلیه روز جمعه اسرائیل به غیرنظامیان در شمال غزه در دسته «احتیاط» قرار می‌گیرد. اما گروه‌های حامی حقوق بشر از جمله سازمان ملل و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ می‌گویند که این هشدار خود ناقض قوانین بشردوستانه بین‌المللی است.
ساری باشی، مدیر برنامه‌های دیدبان حقوق بشر روز جمعه در بیانیه‌ای نوشت: «ارتش اسرائیل باید قبل از یک حمله به غیرنظامیان غزه هشدار دهد، اگر انجام این کار واقعاً به آن‌ها فرصت دهد به صورت امن و به منطقه امن‌تر بروند. اما هشدار برای فرار زمانی که جای امن برای رفتن وجود ندارد و هیچ راه زمینی برای رسیدن به آنجا وجود ندارد، یک هشدار موثر نیست.»
به گزارش اسوشتیدپرس، یان اگلند، رئیس عمومی شورای مهاجران ناروی نیز این دستور اسرائیل را غیرقانونی خوانده است.
او گفته است: «این یک فرصت تخلیه نیست، بلکه دستور برای جابجایی است. براساس قوانین بشردوستانه، به این می‌گویند انتقال اجباری جمعیت‌ها و این یک جنایت جنگی است.»
مفهوم تناسب نیز اغلب در مورد منازعه اسرائیل و فلسطینی‌ها با اختلاف نظر همراه است.
برخی می‌گویند در منازعه کنونی، اقدامات ارتش اسرائیل با توجه به حملات وحشیانه حماس موجه است. برخی دیگر اما می‌گویند ارتش اسرائیل از حد فراتر رفته است. این‌ها پرسش‌هایی است که دیوان کیفری بین‌المللی در حال تحقیق آن‌ها است.
جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، گفت که روز چهارشنبه به بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل گفته است: «این واقعاً مهم است که اسرائیل با تمام خشم و ناامیدی - نمی‌دانم چگونه آن را توضیح دهم- براساس قوانین جنگ عمل کند، براساس قوانین جنگ. و قوانین جنگ وجود دارد.»
نقش دیوان کیفری بین‌المللی
دیوان کیفری بین‌المللی که در لاهه هالند مستقر است، تنها محکمه دائمی بین‌المللی است که صلاحیت تعقیب جنایات جنگی، جنایت بین‌المللی نسل کشی و جنایات علیه بشریت را دارد.
مرتبط: وضعیت نوار غزه: «کابوسی که همواره تکرار می‌شود»
این محکمه در سال ۲۰۰۲ براساس اساسنامه رم تاسیس شد. همه کشورهایی که اساسنامه رم را پذیرفته اند، موظف به همکاری با دیوان کیفری بین‌المللی و انجام اقداماتی مانند دسترسی به شاهدان یا شواهد و بازداشت افراد متهم هستند. به این معنی که این کشورها صلاحیت این محکمه بین‌المللی برای رسیدگی به قضایا را می‌پذیرند.
صفحه یوتیوب دویچه وله دری را تماشا کنید
دیوان کیفری بین‌المللی در سال ۲۰۱۵ فلسطین را به عنوان عضو به رسمیت شناخت. با این حال، اسرائیل مانند ایالات متحده امریکا، چین، روسیه و مصر عضو این دیوان بین‌المللی نیست. بنا بر این، اگرچه دیوان کیفری بین‌المللی صلاحیت تشخیص جنایات جنگی در منازعه کنونی را دارد، اما تصمیمات آن برای اسرائیل اعتبار ندارد.
دیوان کیفری بین‌المللی همچنین در پیگرد قانونی جنایات جنگی حتی زمانی که این جنایات توسط کشورهای عضو اساسنامه رم ارتکاب یافته باشند، با دشواری‌هایی مواجه است. این محکمه در طول دو دهه فعالیت خود تنها در تعداد محدودی از محاکمه‌ها برنده شده است.