در مناطق شمال غرب پاکستان که عمدتا پشتون نشین است، مدت‌هاست که یک جنبش جدید ایجاد شده است. حامیان آن می گویند از این که چندین دهه است از منطقه محل زندگی شان به عنوان میدان جنگ استفاده می شود، نگران هستند و با مواضع شورشیان و اردوی قدرتمند پاکستان مخالفت می کنند.

این جنبش به نام جنبش تحفظ پشتون «پی تی ام» در دو سال گذشته قدرت قابل توجهی به دست آورده است و ده ها هزار تن به راهپیمای های اعتراضی آن جذب شده اند. حامیان «پی تی ام» از جنگ علیه ترور انتقاد می کنند و می گویند که مناطق پشتون نشین در پاکستان و افغانستان به این خاطر ویران شده است. 

هفته گذشته، تورن جنرال آصف غفور، سخنگوی اردوی پاکستان رهبری جنبش تحفظ پشتون (پی تی ام) را متهم کرد که علیه این کشور کار می کند. او ادعا کرد که این جنبش از سازمان های استخبارات هندوستان و افغانستان پول دریافت می کند.

غفور در یک نشست خبری که به تاریخ ۲۹ اپریل برگزار شد، ضمن هشدار به رهبری این جنبش گفت: «برای آن ها دیگر زمان پیروی از دستورات دیگران به سر رسیده است».

روز یکشنبه، پولیس گزارشی علیه مقام های «پی تی ام» و علی وزیر، عضو پارلمان و ۱۱ فعال دیگر این جنبش ارائه کرد. اتهام آن ها این است که علیه دولت پاکستان و نیروهای امنیتی کشور شعار داده اند.

در این گزارش آمده است: «سخنرانان مردم را علیه اردو برمی انگیختند و سعی می کردند امنیت کشور را تضعیف کنند». در ادامه این گزارش آمده است که تحقیقات بیشتر در این زمینه جریان دارد.

خشم مردم پشتون

جنبش «پی تی ام» خواهان پایان دادن به قتل های غیرقانونی و بازداشت های خودسرانه اعضای قوم پشتون به بهانه جنگ علیه ترور است. هزاران تن از مردم قوم پشتون جذب «پی تی ام» شده اند. حامیان این جنبش هم اردوی پاکستان و هم اسلام گرایان را به خاطر ویرانی منطقه شان متهم می کنند.

در حالی که جنگ درافغانستان ادامه دارد، طالبان افغان و پاکستانی بخش های گسترده ای از این کشور جنگ زده را کنترول می کنند. کابل و  واشنگتن می گویند اردوی پاکستان و سازمان استخبارات این کشور (آی اس آی) از طالبان حمایت می کنند. 

در بخش پاکستانی این منطقه پشتون نشین، مناطق قبایلی در امتداد مرز افغانستان کماکان به خاطر فعالیت های اسلام گرایان و عملیات نیروهای امنیتی نمی توانند در آرامش زندگی کنند. فعالیت های نظامی در این منطقه باعث بی جاشدگی یا مرگ شمار قابل توجهی از مردم این منطقه شده است.

منظور پشتین، بنیانگذار «پی تی ام» که ۲۶ سال دارد، گفت که ادعاهای اردو علیه این جنبش «بی اساس و اشتباه» است. پشتین گفت: «آن ها می خواهند بر ما فشار بیاورند تا از خواسته های مان دست بکشیم. ما حاضر به مذاکره با دولت هستیم».  پشتین گفت که می خواهد برای اعتراض علیه اتهامات جنرال غفور از همه امکانات قانونی استفاده کند. 

اما جنرال های اردوی پاکستان می گویند که جنبش «پی تی ام» «قربانی های» اردوی پاکستان در جنگ علیه ترور و گروه های ملیشه ای را در نظر نمی گیرد.

مایکل کوگلمن، یک کارشناس امور آسیا در مرکز وودرو ویلسون به دویچه وله گفت: «واژه هایی که جنرال غفور از آن استفاده می کند و لحن او نشان می دهد که موضع دولت و اردوی پاکستان در برابر رهبران پی تی ام سختگیرانه تر می شود. قبلا دولت تلاش کرده بوده با محدودیت فعالیت های عمومی این گروه و ممنوعیت پوشش رسانه ای اعتراض های این جنبش، آن ها را تضعیف کند».

اتحاد پشتون ها؟

حکومت افغانستان که معمولا راجع به سیاست های داخلی پاکستان اظهار نظر نمی کند، از کارزارهای پشتین در گذشته استقبال کرده است.

اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان چندین تویت درباره «راهپیمایی پشتون ها» در ماه فبروری سال ۲۰۱۸ را همرسانی کرده است و ابراز امیدواری کرده که این جنبش در «ریشه کنی و نابودی تروریسم در این منطقه» به موفقیت دستی یابد.

موضوع قوم پشتون از زمانی که پاکستان در سال ۱۹۴۷ استقلالش را از بریتانیای کبیر کسب کرد، حساس بوده است. در حالی که جمعیت قوم پشتون در افغانستان و پاکستان زیاد است، ایده تاسیس یک کشور برای مردم این قوم، پاکستان را از همان آغاز نگران کرده است.  برخی از کارشناسان می گویند که مقام های پاکستان از اسلامی شدن این منطقه برای مهار جنبش «پشتونستان» طرفداری می کنند. سیاستمداران لیبرال و سکولار و فعالان اجتماعی از این جنبش حمایت می کنند.

ممکن است که اسلام آباد «پی تی ام» را به عنوان تلاش دیگری برای متحد کردن قوم پشتون در هر دو طرف مرز ببیند. این در حالی است که این گروه چیزی در این باره نگفته است.

سلیم شاه، یک محقق مقیم اسلام آباد و فعال اجتماعی به دویچه وله گفت: «آیا «پی تی ام» می تواند قوم پشتون را در امتداد خط دیورند متحد کند؟ من فکر می کنم که این جنبش در حال حاضر همین کار را انجام می دهد. در شهر قندهار، در شهر جلال آباد و کابل هم در حمایت از «پی تی ام» تظاهرات برپا شده است. مردم عادی افغانستان شعار صلح سر می دهند». 

اما آیا این که حکومت افغانستان از «پی تی ام» استقبال می کند، معنایش این است که از آن حمایت مالی نیز می کند؟

غفور لیوال، وزیر سابق سرحدات و قبایل در افغانستان به دویچه وله گفت: «مردم افغانستان فقط از  پی تی ام حمایت اخلاقی می کنند، چون آن ها می دانند که اردوی پاکستان در مناطق عمدتا پشتون نشین چه می کند. اما حکومت افغانستان هیچگونه حمایت مالی در اختیار این جنبش نمی گذارد».

ذبیح سادات، استاد دانشگاه در کابل به این عقیده است که مقام های پاکستان سعی می کنند با حمله به جنبش های صلح آمیز مانند «پی تی ام» توجه را از جنایات جنگی منحرف کنند.

اما برخی دیگر از تحلیلگران می گویند که حمایت مستقیم یا غیرمستقیم از «پی تی ام» می تواند به ضرر این جنبش باشد. یونس فکور، یک تحلیل گر مقیم کابل به دویچه وله گفت: «آن چه که کابل انجام می دهد، می تواند نتیجه معکوس بدهد، زیرا اسلام آباد از آن به عنوان بهانه ای برای حمایت از طالبان استفاده خواهد کرد».

«قربانی های» اردوی پاکستان 

با وجود اختلافات با رهبری «پی تی ام»، سخنگوی اردوی پاکستان روز دوشنبه گفت که دولت سعی می کند به درخواست های این جنبش رسیدگی کند.

آصف غفور گفت که تا به حال به بسیاری از خواسته های آن ها رسیدگی شده است. پاک سازی مناطق قبایلی از ماین شامل این خواسته ها بوده است و حدود ۱۰۱ سرباز طی عملیات پاکسازی جانشان را از دست داده اند.

حامیان اردو می گویند که رهبری «پی تی ام» با مقام های رسمی همکاری نمی کنند و فقط می خواهند سروصدا به راه بیاندازند.

اکبر علی، یک باشنده ولسوالی کرم در شمال غرب پاکستان به دویچه وله گفت: «پی تی ام سعی بر بدنام کردن اردوی پاکستان دارد. پشتین اصلا صلح دراین منطقه نمی خواهد. اردو(ی پاکستان) به خاطر برقرار کردن صلح دراین منطقه قربانی های زیادی داده است».

هارون جنجوا/م. ا.