قصه‌های عامیانه حاکی از این است که زمانی که ماری آنتوانت در اثنای انقلاب کبیر فرانسه زندانی شد، یک شبه موهایش سفید شدند. همین طور نیز کارل مارکس از مرگ پسر هشت ساله اش اداگار چنان محزون و شکسته شد که یک شبه موهایش سفید گشتند.

مدت ها چنین قصه‌ها قابل باور نبودند و فکر می‌شد که سفید شدن موها یک پروسه طبیعی در جریان عمر انسان است که عوامل بیرونی بر آن کمتر تاثیرگذار اند. اما حالا ثابت شده که هرچند موهای انسان یک‌شبه سفید نمی‌شوند، اما عوامل بیرونی خصوصاَ استرس بر آن تاثیر می‌گذارند.

دانشمندان دانشگاه هاروارد دریافته اند که پروسه سفید شدن موها چگونه است. از آنجایی که استرس تمام بدن را متاثر می کند، دانشمندان باید در قدم اول تحقیقات شان را محدود می کردند که کدام سیستم بدن در ارتباط میان استرس و رنگ موها نقش دارند.

تیم تحیقاتی بالاخره به این نتیجه رسید که دستگاه عصبی سمپاتیک مسئول واکنش به حالت موسم به "پاسخ جنگ یا گریز" در بدن است. محققان مشخص کردند که این دستگاه های عصبی در حالت استرس "نورآدرنالین" یا "نوراپینفرین" را انتشار می دهند که توسط یاخته های بنیادی احیاء کننده پیگمنت یا رنگدانه موها جذب می شوند.

"نورآدرنالین" یک ماده کیمایی است که به عنوان هورمون استرس و  پیام رسان عصبی عمل می‌کند.

نقش "نورآدرنالین"

براساس این تحقیقات که نتایج آن در مجله علمی «طبعیت» نشر شده است، ترشح بیش از اندازه "نورآدرنالین" باعث می شود که مخزن سلول‌های تولید کننده رنگدانه زودتر تمام شود که این امر زیان های دایمی بر سلول های مسئول بازتولید رنگدانه در فولیکول های مو وارد می‌کند.

خانم بینگ ژانگ، نویسنده اصلی این تحقیقات توضیح داد: «استرس حاد به خصوص حالتی موسوم به "پاسخ جنگ یا گریز"، قاعدتاً برای ادامه حیات یک حیوان یک عامل سودمند نگریسته می شود. اما در این مورد، استرس حاد بر سلول‌های بنیادی آسیب دایمی وارد می‌کند."

خانم یا چین هسو، متخصص سلول های بنیادی و بازسازی بیولوژیکی در دانشگاه هاروارد می گوید: «درک این مساله که بافت‌های بدن ما تحت استرس دچار چه تغییراتی می‌شود، گام نخست در راستای تداوی [سفید شدن مو] است تا تاثیرات مضر استرس متوقف یا خنثی ساخته شوند.  در این عرصه ما هنوز باید تحقیقات زیادی انجام بدهیم.»

در سال ۲۰۱۸ یک تیم محققان از دانشگاه الاباما در برمینگهام و انستیتوت ملی صحت ایالات متحده امریکا در این مورد تحقیق کردند که چگونه سیستم ایمنی بیش از حد فعال یک گروه از سلول های بنیادی به نام "ملانوسیت" را نابود می کند. سیستم ایمنی به طور مثال توسط عفونت ها و یا استرس‌های مزمن و استرس روانی فعال می‌شود.

استرس یگانه عامل سفید شدن موها نیست. موها از لایه های متعدد سلول ها تشکیل شده اند. در ریشه های موها در کنار غدد چربی پوست و رگ های خون، سلول های تشکیل دهنده رنگدانه (ملانوسیت) نیز موجود اند. این سلول ها رنگدانه های "ملانین" را تولید می کنند که در لایه های شاخی موها جمع می شوند و به این ترتیب به موها رنگ می دهند.

هر اندازه سن بالاتر می رود، به همان اندازه تولید ملانین تدریجاً کاهش می یابد. زیرا برای این که رنگدانه های مورد نیاز موها بازتولید شوند، بدن به اسیدهای آمینه تیروزین نیاز دارد. اگر میزان این نوع اسیدها کمتر باشد، در این صورت سلول های مربوط میزان کم تر رنگدانه تشکیل می دهند.

اگر مو یک بار سفید شد، همیشه سفید می ماند؟

حتمی نیست این گونه باشد! اگر موها در اثر پیری سفید شوند، چاره ای نیست جز این که با آن کنار بیاییم یا آن را رنگ کنیم. اما اگر موها در اثر بیماری، تجربه تراوماتیک و یا  تغذیه غیرصحی سفید شوند، در این صورت این امیدواری وجود دارد که موها رنگ پیشین خود را دو باره بیابند. به خصوص تغذیه با مواد غذایی نباتی باعث می شود که بدن با ویتامین های مهم و مواد معدنی مجهز شود.

چاکلیت، شراب سرخ و برخی میوه جات و تولیدات نباتی مفید اند، زیرا آنها بدن را با "انتی اکسیدان" مجهز می کنند. این ترکیبات کیمیاوی مناسب به بدن، سیستم دفاعی را تقویت و رادیکال های آزاد کیمیاوی را دفع می کنند. این مواد مالکول های غیرثابت اند که الکترون ندارند. فقدان این مواد باعث از میان رفتن سلول های صحتمند بدن می شوند.

اما موها یک‌شبه سفید نمی‌شوند

افسانه‌ها در مورد سفید شدن ناگهانی موهای ماری آنتوانیت و کارل مارکس درست نیستند، زیرا رنگدانه های موها به صورت ناگهانی نابود نمی شوند، بلکه هنگام رشد دوباره موها از فعالیت باز می مانند.

موها ماهانه فقط حدود یک سانتی متر نمو می کنند که یک روند آهسته است. اما بر اثر استرس قوی روانی یا جسمی، غالباً موی ریزی رخ می دهد. در این حالت با وجود آنکه موهای نمو یافته دوباره به میزان زیاد سر می زنند، اما اکثراً فاقد رنگدانه های مورد نیاز اند.

الکساندر فرویند/ ح. م.