سمارت‌فون حالا تبدیل به رفیق همیشگی مان شده است. فرقی نمی‌کند، چه بخواهیم موسیقی گوش دهیم، پیام بفرستیم، خبر بخوانیم، ویدیو ببینیم، و یا هم برای سرگرمی به اصطلاح گیم بزنیم یا عکس تماشا کنیم، انگشت مان روی سمارت‌فون مان می‌چرخد. هر یک ما روزانه چند ساعت از این تیلفون‌های هوشمند برای مقاصد شخصی و یا کاری استفاده می‌کنیم. برخی حتی احساس می‌کنند که بدون این گوشی‌‌ها دیگر نمی‌توانند زندگی کنند. اما به دلیل استفاده گسترده از تیلفون‌های هوشمند، سخت است بگوییم چه زمانی یک نفر به آن معتاد شده است.

اندرئاس پاولی، آموزگار رسانه‌ در شهر بن آلمان به دویچه وله می‌گوید مساله اعتیاد را نمی‌شود با این نکته سنجید که یک فرد روزانه چند ساعت از تیلفون هوشمند استفاده می‌کند. به باور او، اعتیاد در چند مرحله ایجاد می‌شود: گام نخست استفاده از یک وسیله است، مثلاَ بازی کردن یک ویدیوگیم جدید برای نخستین بار. مرحله دوم، لذت است، یعنی زمانی که از استفاده تیلفون هوشمند احساس خوشحالی به ما دست می‌دهد. مرحله سوم، عادت کردن به این گوشی‌هاست. چهارمین مرحله، استفاده بد از این تیلفون‌‌‌هاست، به این معنی که بیش از اندازه معین با آن درگیر شویم. بعد از این گام‌ها، مرحله اعتیاد می‌رسد.

پاولی شرح می‌دهد: «وقتی شما به خاطر استفاده از این گوشی‌ها دوستان و سرگرمی‌های روزمره تان را نادیده بگیرید، این شروع غیرعادی شدن شماست.» به بیان دیگر، وقتی کسی ترجیح می‌دهد که به جای دیدار با دوستان و یا بازی والیبال، موبایل خود را به دست گرفته و با آن مصروف شود، او دچار مشکل شده و نشانه‌های اعتیاد در او دیده می‌شود.

نوجوانان در خطر قرار دارند

یک تحقیق تازه نشان می‌دهد که نوجوانان آلمانی به صورت متوسط روزانه میان سه تا چهار ساعت با انترنت مصروف اند که اغلباَ برای ارتباط با دوستان و یا گوش دادن به موسیقی است. پاولی معتقد است که نیاز به وصل بودن همیشگی به دنیای دیجیتال، منجر به رفتار غیرعادی می‌شود. او به گونه مثال از کسانی یاد می‌کند که از انستاگرام استفاده می‌کنند: «من اگر از انستاگرام استفاده کنم، باید آنلاین باشد و انتظار بکشم تا یک دوست‌ام تصویرم را لایک کند، یا این که آنقدر دنبال‌کننده (فالوور) دارم که منتظر اند من یک عکس جدید آپلود کنم.»

پاولی می‌گوید که امکان سنجش تاثیرات فزیکی رفتارهای اعتیادگونه ممکن است: «اعتیاد رفتاری به این معنی است که تاثیرات مشابه در مغز ایجاد شده است؛ تاثیرات‌اش مشابه نوشیدن الکهول است. آدم از آن لذت می‌برد.» معتادانی که فکر می‌کنند نیاز به تداوی دارند، می‌توانند در مراکز صحی توانبخشی معالجه شوند، اما حضور رسانه‌ها و گوشی‌های همراه آنقدر گسترده است که عادی شدن دوباره رفتار انسان را سخت می‌سازد. پاولی می‌گوید: «من می‌توانم برای غلبه بر اعتیاد به شراب، الکهول ننوشم، اما نمی‌توانم در تمام عمر خود از رسانه‌های انترنتی استفاده نکنم.» و آن‌هایی که به رسانه‌های انترنتی اعتیاد پیدا کرده اند، با کاهش استفاده از این رسانه‌ها دچار علایمی مانند بدخلقی و سرگیجی خواهند شد. پاولی توصیه می‌کند که بهتر است از ابتدا متوجه باشیم که کار به اینجا نکشد.

زندگی بدون انترنت نیز وجود دارد

پاولی در برنامه‌ای تحت عنوان «آپدیت» برای جلوگیری از اعتیاد نوجوانان به رسانه‌های اجتماعی در شهر بن آلمان کار می‌کند. او برنامه‌هایی مانند آشپزی و ورزش را راه اندازی می‌کند تا به نوجوانان نشان بدهد که خارج از فضای انترنت و رسانه‌های اجتماعی هم زندگی وجود دارد. او می‌گوید: «ما روی جلوگیری و دخالت در مواردی تمرکز می‌کنیم که بسیار زیاد حاد نشده اند. ما از طریق مشاورت و یا دیدارهای گروهی به این نوجوانان رسیدگی می‌کنیم و آن‌ها تجارب خود را با دیگران شریک می‌سازند.»

این آموزگار رسانه می‌گوید این خیلی مهم است که کودکان و نوجوانان برای دوره‌ای آفلاین، یعنی از انترنت دور باشند تا مهارت‌های ارتباطات رو در رو را بیاموزند. یک نکته دیگر، توسعه قوه ابتکار انسانی است که کمپیوتر و تلفون‌های هوشمند برای آن مفید نیستند.

پاولی می‌گوید آفلاین بودن برای مدتی تنها نیاز کودکان و نوجوانان نیست: «همواره شمار بیشتر شرکت‌ها از کارمندان خود می‌خواهند که چند ساعت در روز از انترنت و رسانه‌های اجتماعی دور باشند. اگر من از شش صبح تا ۱۰ شب از تلفون و کمپیوتر استفاده کنم، نور صفحات آن تاثیر می‌گذارد و خوابم خراب می‌شود که در نتیجه، از قابلیت کاری‌ام می‌کاهد. به این دلیل، باید لحظاتی از این‌ها دور باشیم.»

علاوه بر این، هایلی هامیلتون از انستیتوت تحقیقات صحت روانی کانادا می‌گوید که استفاده بیش از حد از انترنت و رسانه‌های مجازی ممکن است باعث مشکلات روانی شود: «استفاده زیاد از وسایل الکترونیک و رسانه‌‌های اجتماعی با مشکلات صحت روانی ارتباط دارد. یافته‌های جدید ما نشان می‌دهد که هر یکی از ما نیاز داریم تا بر استفاده از ابزار الکترونیک کنترول داشته باشیم‌‌‌‌، پیش از آن که تبدیل به یک مشکل شود.»

راه‌هایی برای کاهش استفاده از رسانه‌های اجتماعی و انترنت وجود دارد. مثلاَ بهترین راه این است که به جای پیام فرستادن به یک دوست، از نزدیک ببینیم و یک پیاله قهوه بنوشیم. به جای استفاده از نقشه گوگل، از مردم در روی سرک آدرس مورد نظر را بپرسیم. همه کارهایی که ما را در ارتباط رو در رو با انسان‌ها قرار دهد، باعث کاهش استفاده ما از انترنت و رسانه‌های اجتماعی می‌گردد.

از آرشیف دویچه وله

روبن کلاوس/ ع. ف.