جنگ های ویرانگر دهه های اخیر و ادامه ناامنی در افغانستان آسیب های جدی بر پیکر میراث های طبیعی و حیات وحش این کشور رسانده و شکار در نقاط مختلف کشور هنوزهم به شکل بی رویه ای ادامه دارد.

حیوانات وحشی را نه تنها شورشیان با سلاح های گرم دست داشته شان شکار می کنند، بلکه شکار برخی از گونه ها به خاطر پوست، اعضای بدن و خصوصیت های طبی بدن شان همواره از سوی قاچاقچیان داخلی و بین المللی به همکاری شماری از مردم افغانستان جریان دارد.

قاچاق چلپاسه

در ماه های اخیر شایعاتی از قاچاق گونه هایی از خزندگان و پرندگان در این کشور شدت گرفته اند و رسانه ها از حضور قاچاقچیان پاکستانی که به زبان های عربی و اردو سخن می گویند گزارش کرده اند. گفته می شود که این قاچاقچیان بیشتر به دنبال گونه ای از چلپاسه دشتی هستند.

اما غلام محمد ملکیار، معین تخنیکی اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان در این باره می گوید: «این یک گونه از تبلیغات است. ما هم این حرف ها را شنیده ایم اما تا کنون کسی را نتوانسته ایم دستگیر کنیم. برخی ها می خواهند همانند گذشته مردم مان را به شکار تشویق کنند تا حیات وحش افغانستان بیشتر ضربه ببیند. این چلپاسه ها هیچ خاصیتی ندارند که قاچاق شوند. اما قبلا از شکار پلنگ برفی، برخی از پرندگان همانند باز و ریشه درختان (پسته و بادام) و گیاهان طبی افغانستان گزارش های موثقی به دست آورده ایم».

به گفته وی نمی شود شکار را در افغانستان انکار کرد. او می گوید شکار در همه ولایت های افغانستان مخصوصا جاهایی که دولت کنترول ندارد و یا کمتر دسترسی دارد همچنان جریان دارد و نگران کننده است. وی اضافه می کند: «گزارش هایی را که ما داشته ایم، در مناطقی که ما بررسی کرده ایم بیشتر کسانی شکار کرده اند که در راس اداره های حکومتی و یا در جایگاه بلند اجتماعی قرار داشته و مسلح بوده اند».

شکار بی رویه

بامیان ولایتی کوهستانی است و درمرکز افغانستان موقعیت دارد. در طول 12 سال گذشته بامیان بهترین نمونه امنیت در سطح افغانستان بوده است. در این ولایت انواع مختلف حیات وحش زنده گی می کنند که اکثرانواع ساکن در این ولایت از جمله 138 نوع تحت حفاظت لیست اداره ملی محیط زیست افغانستان اند.

ولی در این ولایت هم شکار، به خصوص شکار گوسفند کوهی، آهو، پرندگان، ماهی و سایر حیات وحش به شکل آزادانه ادامه دارد. محسن باشنده ولایت بامیان به صدای آلمان می گوید: «تنها در بندامیر عسکرهای محیط زیست ماهی گرفتن نمی مانند. در قسمت های پایین یکه ولنگ، دره چاشت و سوختگی، ماهی گیری آزاد است. دیگر این که در مناطق سوغولوق و گوره، آهو آزادانه شکار می شود. در سیاه بومک، کوه بابا بز کوهی شکار می شود. شکار توسط کلاشینکوف و تفنگ چره ای صورت می گیرد».

داکتر جلال الدین ناصری، سرپرست ریاست میراث های طبیعی اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان می گوید که این اداره کارهای وسیعی را در حد صلاحیت خود انجام داده است؛ ولی این که نتیجه مطلوب تاکنون به دست نیامده است را می توان بر عدم آگاهی مردم از اهمیت محیط زیست و عدم همآهنگی نیروهای امنیتی و بی توجهی نیروهای امنیتی و ارگان های ذیربط بر شمرد.

وی می افزاید: «ما از ولایت های پروان، تخار، کاپیسا، بامیان و بدخشان گزارش های زیادی از شکار داریم. تیم های ما در این ساحات فعال هستند و در حد وسع و توان خود از شکار جلوگیری می کنند».

به گفته آقای ناصری از سال 1383 تا سال 1389 دو فرمان و یک حکم رییس جمهور مشخصا برای منع شکار و حفظ حیات وحش صادر شده اند و در مسوده قانون تنظیم شکار نیز تمام شرایط شکار مشخص شده است؛ ولی نبود امینت، نبود امکانات و همآهنگی ضعیف نیروهای امنیتی با اداره ملی حفاظت محیط زیست از جمله فاکتور هایی اند که از شکار بی رویه به طور درست جلوگیری نمی شود.

به گفته وی در اداره اش کمیته ای وجود دارد که متشکل از متخصصان زیست محیطی، استادان دانشگاه ها و کارمندان محیط زیست است. این کمیته همیشه حیات وحش افغانستان را مورد ارزیابی و کنترول قرار می دهد و نظر به وضعیت نوع و میزان شکار در لیست تحت حفاظت درج می کند.

برخورد با شکارچیان

مقامات در اداره حفاظت از محیط زیست افغانستان می گویند که هر چند بررسی های دقیقی در مورد گونه های موجود در حیات وحش صورت نگرفته، اما با آن هم بررسی های ابتدایی نشان داده است که از مجموع بیش از 400 گونه حیوانات وحشی، نزدیک به 140 نوع آنها در لیست حفاظت این اداره محیط زیست قرار دارند که بیشترشان در لیست سرخ (گونه های در حال انقراض) قرار گرفته اند.

اگر چه از ولایت های مشرقی افغانستان گزارش هایی از شکار شیر، ببر سیاه و پلنگ برفی می رسد، اما آقای ملکیار، معین تخنیکی اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان می گوید: «افغانستان دیگر شیر و ببر سیاه ندارد، اما تحقیقاتی در مورد پلنگ برفی انجام شده که هنوز هم شکار آنان جریان دارد. تحقیقات به کمک خارجی ها صورت گرفته است. برخی از این گربه سانان به "جی پی اس" سیستم ردیاب مجهز شده اند و محل بود و باش آنان مشخص شده است. ما حالا می دانیم که بیش از 120 قلاده از این گربه سانان کمیاب در افغانستان زندگی می کنند».

وی می گوید در صورتی که کسی به شکار گونه های تحت حفاظت و در حال انقراض، همانند پلنگ برفی دست بزند و این اداره اطلاع یابد، به شدت با وی برخورد قانونی خواهد شد. وی افاضه می کند که در سال های اخیر شمار زیادی از شکارچیان متخلف به سارنوالی معرفی شده اند و جریمه نقدی سنگین و حتی زندانی گردیده اند.

آقای ملکیار همچنان از تکمیل شدن قانون نتظیم شکار در وزارت عدلیه افغانستان و فرستادن آن به زودتر فرصت ممکن به پارلمان این کشور خبر می دهد. او تاکید می کند که از این به بعد با شکارچیان متخلف با شدت بیشتری برخورد می شود.

جلوگیری از قاچاق

این درحالیست که شهروندان نیز علیه ادراه محیط زیست انتقادهای جدی را وارد می کنند. کرام الدین باشنده شهر کابل می گوید: «اداره محیط زیست در افغانستان اصلا کار نمی کند. به خصوص در مورد حیات وحش هیج کاری نمی کند. امروز در افغانستان شکار آهو و گوسفند مارکوپولو یک شکار معمول است و همه شکار می کند. هیج جلوگیری نمی شود. چند وقت پیش یک نوع چلپاسه به نام "کودی" به شکل وسیع قاچاق می شد و ریشه یک نوع علف از زمین کشیده می شد و قاچاق می گردید».

اما اداره حفاظت از محیط زیست قاچاق چلپاسه کودی را تایید نمی کند. آقای ملکیار می گوید در مرزهای افغانستان و مخصوصا در گمرک های این کشور سیستم های نصب شده اند که کسی نمی تواند حیوانات وحشی زنده، پوست و اعضای بدن آنان را قاچاق کند.

وی همچنان می افزاید که تحقیقات این اداره نشان می دهد که برخی از گونه هایی که در خطر انقراض قرار داشته اند نیز از حالت خطر بیرون شده اند. وی می افزاید: «تحقیقات اخیر بالای برخی از گونه های در حال انقراض نشان می دهد که به خاطر کاهش ناامنی و شکار و همچنان بهتر شدن وضعیت اقلیمی، زاد و ولد میان این حیوانات بیشتر شده است و تعدادشان رفته رفته در حال افزایش است. از این جمله می توان از گوسفند مارکوپولو یاد آور شد که در قسمت هایی از شمال و شرق کشور هم اکنون وجود دارند».

غژگاو پامیری، گوسفند مارکوپولو و قازحسینی از انواع منحصر به فرد حیات وحش افغانستان اند که به گفته مقامات باید مورد توجه بیشتر قرارگیرند.

اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان در حالی از شکار بی رویه ابراز نگرانی می کند و همچنان از برخورد شدید با شکارچیان خبر می دهد که هنوز هم خیلی از حیوانات وحشی حتی در برخی از بازارهای کابل آزادانه به فروش می رسند، پوستشان در دوکان های پوست فروشی و برخی هم اعضای بدنشان در دوکان هایی که وسایل تزئینی خانه می فروشند آویزان است. حتی پوست برخی از این حیوانات در نمایشگاه هایی که از سوی حکومت نیز برگزار شده اند به نمایش گذاشته شده است.