تنها در ولایت های کابل، غزنی، هرات، قندهار، خوست و کاپیسا موزیم هایی وجود دارند که آثار باستانی در آنان به نمایش گذاشته شده اند. موزیم ملی افغانستان در پایتخت این کشور مشهورترین موزیم می باشد.

عمراخان مسعودی، رییس موزیم ملی افغانستان می گوید که این موزیم سیستم کنترول درجه حرارت، رطوبت، نور و اطفائیه ندارد و همچنان کمره های امنیتی نیز در آن نصب نمی باشد. دو سال پیش کار اعمار یک ساختمان جدید با استندردهای بین المللی برای این موزیم آغاز شد و تا حدودی نیز پیش رفته است.

مسعودی می گوید: «مردم و مخصوصا جوانان در سی و چهار ولایت افغانستان خواهان این هستند که برای شان موزیم ایجاد شود، اما با وضعیت فعلی در افغانستان من این کار را ناممکن می دانم. ما تلاش می کنیم که حداقل در 12 ولایت موزیم هایی را ایجاد کنیم.»

شماری از مردم و مقام های محلی افغانستان وضعیت موزیم های موجود در این کشور را نگران کننده می خوانند و می گویند که آثار باستانی، به خصوص آثار مکتوب در حال فرسودگی و نابودی هستند. محمد عاصف، یک باشنده ولایت غزنی می گوید که با این که این ولایت لقب پایتخت فرهنگی جهان اسلام را در سال 2013 از آن خود کرد، اما وضعیت موزیم های این ولایت به شدت نگران کننده است.

وی می افزاید: «به شکل نمایشی اقدام کرده و موزیم های کوچک و غیرمعیاری را ایجاد کرده اند. مثلا یک موزیم را در دفتر والی غزنی ایجاد کرده اند. به جز مهمانان خود والی کدام فرد دیگر می تواند از آن دیدن کند؟».

از سویی هم مردم در این ولایت می گویند در صورتی از سوی شورشیان به دفتر والی حمله ای صورت گیرد همه آثار باستانی نابود خواهند شد. آنان همچنان از عدم بازسازی آبده های تاریخی این ولایت شکایت دارند.

در دو موزیم اطلاعات و فرهنگ و موزیم دفتر والی غزنی در حدود 200 اثر تنها از دوره اسلامی نگهداری می شوند، در حالی که بخش عمده ای از آثار مربوط به دوره بودایی ها در گدام ها نگهداری می شوند.

به گفته آقای مسعودی، افغانستان کارمندان با تجربه و لابراتوارهای کافی برای شناسایی و مرمت آثار باستانی ندارد. وی می گوید: "حکومت باید کار را به اهل اش بسپارد". او می خواهد لابراتوارهای بیشتر ایجاد گردند و دانشجویانی که از بخش باستان شناسی فارغ می شوند به کار گماشته شوند تا به کمک سازمان های بین المللی همچون یونسکو کار بهتری در زمینه انجام شود.

آقای مسعودی می افزاید که همه موزیم های افغانستان مربوط به باستان شناسی می شوند و در دیگر بخش ها موزیمی وجود ندارد. او به گونه مثال از هشت هزار اثر اتنوگرافی یاد می کند که باید در یک موزیم نگهداری شود.

اما به گفته وی در ابتدا تلاش خواهد شد که موزیم های کنونی معیاری شوند و سپس کار ساخت موزیم های ولایتی، موزیم معرفی مشاهیر افغانستان و برخی موزیم های دیگر نیز آغاز خواهد شد.

کشف آثار تاریخی جدید

مسعودی می گوید که همه روزه تعدادی از آثار باستانی در نتیجه حفاری های بیشتر در این کشور رو به افزایش است. بنا بر آمار ارائه شده از سوی این مقام موزیم ملی، از سال 2003 به این سو حفاری های قانونی در این کشور جریان دارد و آثار باستانی زیادی به موزیم ها منتقل شده اند. آقای مسعودی می گوید که باستان شناسان آلمانی در بخش حفاری ، بازسازی، سجل کردن و ترتیب موزیم ولایت هرات کارهای بنیادی را انجام داده اند.

اما وی تایید می کند که حفاری های خودسرانه و قاچاق آثار باستانی هنوز هم در این کشور جریان دارد. به گفته او با تلاش پولیس افغانستان، پولیس بین المللی، یونسکو و کمک داوطلبانه مردم در ده سال گذشته بین 15 تا 16 هزار اثر باستانی دوباره به موزیم های افغانستان برگردانده شده اند.

افغانستان در سال 2003 عضویت پولیس بین المللی "انترپول" و "ایوپول" را به دست آورده است و در همکاری با انجمن بین المللی موزیم ها و سازمان علمی فرهنگی ملل متحد، یونسکو، برای بازگرداندن آثار از خارج تلاش می کند.

دولت های قبلی افغانستان کنوانیسون های بین المللی مربوط به آثار تاریخی را امضا نکرده بودند. در سال 2005 وزارت خارجه افغانستان دو کنوانسیون را در این رابطه پذیرفت. مسعودی می گوید: «در روشنی مفادات این کنوانسیون ها ما توانسته ایم از سال 2007 به این سو بیش از 9 هزار قلم آثار را که از سوی پولیس انترپول شناسایی شده اند ادعای ملکیت کنیم و به افغانستان برگردانیم. ما یک لیست سرخ آثار باستانی غارت شده افغانستان را تهیه کرده ایم و کار هنوز هم برای پس گرفتن آنان جریان دارد.»

درآمد پایین موزیم ها

با این همه وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان از کمبود بودجه و امکانات برای بهتر ساختن و گسترش موزیم های این کشور خبر می دهد. این وزارت خواهان توجه بیشتر سازمان های بین المللی به میراث های فرهنگی افغانستان است.

رییس موزیم ملی افغانستان می گوید در حال حاضر تنها موزیم کابل و هرات به استثنای روزهای جمعه از بازدید کنندگان افغان 20 افغانی و از خارجی ها 100 افغانی ورودی می گیرند و دیگر موزیم ها رایگان می باشند. به گفته او، موزیم ها سالانه بین 500 تا 600 هزار افغانی از این راه درآمد دارند.

او اضافه می کند که از نمایش مجموعه 1440 اثر تاریخی زیر نام "گنجینه باختر" در اروپا و امریکا از سال 2006 به این سو 3.25 میلیون دالر به دست آمده و قرار است نمایش آن تا سال 2014 در آسترالیا جریان داشته باشد.