ایالات متحده و عربستان در آستانه یک «معامله بزرگ»
۱۴۰۳ خرداد ۱۱, جمعه
هفته گذشته چندین رسانه خبر دادند که عربستان سعودی در آستانه یک «معامله بزرگ» با ایالات متحده امریکا قرار دارد. این توافقنامه احتمالی به خاطری زیاد با اهمیت نگریسته می‌شود که مناسبات عربستان سعودی و ایالات متحده امریکا را به صورت چشمگیر نزدیک‌تر می‌کند و شامل یک توافقنامه دوجانبه دفاعی از طریق همکاری در عرصه تکنولوژی‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و یک برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی خواهد بود.
قرار بود چنین توافقی به عادی‌سازی مناسبات عربستان سعودی با اسرائیل متکی ساخته شود. اما از آنجایی که عربستان سعودی تاکید می‌کند هرگونه عادی‌سازی مناسبات با اسرائیل باید شامل مسیری برای به رسمیت شناختن دولت فلسطینی توسط اسرائیل باشد و اسرائیل تاکید می‌کند که چنین کاری را نمی‌خواهد، ظاهراً مساله عادی‌سازی مناسبات کنار گذاشته شده است.
چندین رسانه غربی گزارش داده اند که این «معامله بزرگ» میان عربستان سعودی و ایالات متحده امریکا بدون اسرائیل انجام خواهد شد.
صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!
هنوز جزئیات این توافقنامه احتمالی مشخص نیست، اما احتمالاً همکاری در عرصه انرژی هسته‌ای غیرنظامی که خواست طولانی مدت عربستان سعودی است، بخشی از آن خواهد بود. بسیاری تحلیلگران می‌گویند که به احتمال زیاد همکاری در عرصه نیروی هسته‌ای غیرنظامی بخشی از این توافق احتمالی است و مشاجره‌برانگیزترین بخش آن نیز همین است.
کلسی داونپورت، رئيس بخش سیاست خلع سلاح در انجمن کنترول اسلحه در واشنگتن به دویچه وله گفت که نگرانی‌ها از این واقعیت نشأت می‌گیرد که عربستان مصمم است یورانیم را در خاک خود غنی‌سازی کند.
فن‌آوری مورد استفاده برای غنی‌سازی یورانیم سوخت رآکتورهای هسته‌ای غیرنظامی را تامین می‌کند، اما در عین زمان می‌تواند منجر به غنی‌سازی یورانیم به سطحی شود که در تولید اسلحه هسته‌ای استفاده می‌شود.
کلسی گفت: «عربستان سعودی [در این زمینه] انعطاف‌ناپذیر است. ریاض به جای چشم‌پوشی از غنی‌سازی یورانیم، ترجیح خواهد داد از توافقنامه همکاری هسته‌ای خارج شود.»
اظهارات محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در ماه سپتمبر سال گذشته سرخط رسانه‌ها را به خود اختصاص داد. او گفته بود که اگر ایران، رقیب منطقه‌ای عربستان، به بمب اتومی دست یابد، عربستان سعودی نیز به بمب اتومی نیاز خواهد داشت.
سناتور امریکایی: به عربستان «نمی‌توان اعتماد کرد»
در اوایل ماه می زمانی که گزارش‌هایی در مورد توافق احتمالی عربستان و ایالات متحده نشر شد، ادوراد مارکی سناتور امریکایی نامه‌ای به رئیس جمهور بایدن نوشت.
بیشتر بخوانید: گزارش: عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ حداقل ۱۷۰ نفر را اعدام کرد
مارکی که رئیس مشترک گروه کاری کنترول اسلحه و سلاح‌های هسته‌ای ایالات متحده امریکاست، در این نوشته استدلال کرده است: «من ترس دارم که به عربستان سعودی، کشوری با سابقه وحشتناک حقوق بشری، نمی‌توان اعتماد کرد که از برنامه هسته‌ای غیرنظامی تنها برای اهداف صلح آمیز استفاده کند، و در عوض به غنی‌سازی یورانیم پرداخته و در تلاش توسعه اسلحه اتومی خواهد بود.»
گذشته از نگرانی‌هایی که ممکن است عربستان سعودی در پی دست یابی به بمب اتومی باشد، این ترس نیز وجود دارد که غنی‌سازی یورانیم توسط این کشور ممکن است یک رقابت منطقه‌ای در این زمینه ایجاد کند.
مانوئل هریره، محقق مرکز تحقیقاتی «انستیتوت امور بین‌المللی» در ایتالیا، در اواخر سال گذشته نوشت: «اجازه دادن به دست یابی عربستان سعودی به چنین قابلیت‌هایی، الگوی مشکل‌ساز در سطح بین‌المللی ایجاد می‌کند. این کار ممکن است دیگر کشورهای منطقه مانند ترکیه و مصر را ترغیب کند که در پی قابلیت‌های هسته‌ای مشابه باشند که منجر به یک مسابقه تسلیحاتی در منطقه‌ای از قبل بی‌ثبات خاور میانه خواهد شد.»
هریره و دیگر کارشناسان ابراز امیدواری می‌کنند که اگر برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان سعودی راه اندازی شود، ایالات متحده امریکا تدابیر محافظتی و ایمنی شدیدی را روی دست بگیرد. این تدابیر می‌تواند شامل به تعویق انداختن غنی‌سازی یورانیم در داخل خاک عربستان سعودی تا یک زمان دیگر و یا ایجاد تاسیساتی باشد که تنها شهروندان امریکایی بتوانند به آن دسترسی داشته باشند. کارشناسان معتقدند که این تدابیر همچنین می‌تواند شامل ایجاد تاسیسات تبدیل پودر تصفیه شده یورانیم به گاز در داخل عربستان سعودی باشد، نه تاسیسات غنی‌سازی یورانیم.
مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!
علاوه بر این، این نکته نیز مطرح است که عربستان سعودی به رعایت شرایطی ملزم ساخته شود، به شمول امضای سند عدم توسعه اسلحه اتومی براساس ماده ۱۲۳ قانون انرژی سال ۱۹۵۴ ایالات متحده امریکا و توافق به نظارت اضافی آژانس بین‌المللی انرژی اتومی.
هریره توضیح داد: «تا جایی که می‌دانیم، ایالات متحده تلاش می‌کند توافقی مانند آنچه در سال ۲۰۰۹ با امارات متحده عربی انجام داده بود را به عربستان پیشنهاد کند که در آن پاراگراف ۱۲۳ [قانون انرژی هسته‌ای] را اعمال کرده بود.» اما عربستان سعودی قبلاَ به این شرایط «نه» گفته است.
اسرائیل چه ارتباطی به این قضیه دارد؟
رابرت اینهورن، همکار انستیتوت بروکینگز در واشنگتن در مقاله‌ای در ماه اپریل نوشت: «فرض این بوده است که عناصر مختلف [توافقنامه با عربستان] به صورت متقابل تقویت‌کننده یک‌دیگر باشند. به گونه مثال، عادی‌سازی مناسبات، همکاری هسته‌ای [با عربستان] را برای اسرائیل بیشتر قناعت‌بخش بسازد، و تضمین امنیتی ایالات متحده و همکاری هسته‌ای، عادی‌سازی مناسبات را [برای عربستان] بیشتر قابل قبول بسازد.»
اما حالا که اسرائیل در این روند شامل نیست، تحلیلگران می‌گویند که این «معامله بزرگ» ممکن است راه دیگری برای فشار بر حکومت اسرائیل باشد. متحدان اسرائيل به شمول ایالات متحده امریکا بر رهبران اسرائیل فشار می‌آورند که رویکرد متفاوت‌تر و محتاطانه‌تر در نوار غزه در پیش بگیرند. حکومت اسرائيل قبلاً گفته است که نمی‌خواهد عربستان به هیچ گونه ظرفیت غنی‌سازی یورانیم دست یابد.
به حاشیه راندن نفوذ چین؟
در این میان، انگیزه‌های مهم دیگر نیز در عقب همکاری هسته‌ای میان ایالات متحده و عربستان سعودی وجود دارد.
هریره با اشاره به چین به دویچه وله گفت: «و کشورهای دیگری وجود دارند که پیشنهادهایی را روی میز گذاشته اند.»
اگر توافق عربستان سعودی و ایالات متحده صورت بگیرد، نفود چین در این عرصه به حاشیه رانده می‌شود. از نظر تجارتی نیز چنین توافقنامه‌ای برای شرکت‌های امریکایی قراردادهای خوبی در پی دارد.
داونپورت استدلال می‌کند که پیشرفت اخیر در زمینه توافقات احتمالی ایالات متحده با عربستان سعودی با انتخابات پیش رو در ایالات متحده امریکا نیز ارتباط دارد: «اداره بایدن خواستار یک توافقنامه پیش از انتخابات است.»
برخی تحلیلگران دیگر گفته اند که چنین توافقنامه‌ای به این مفهوم خواهد بود که امریکایی‌ها در تصمیم‌های عربستان در مورد قیمت نفت نفوذ بیشتر می‌یابند. واضح است که حکومت ایالات متحده امریکا می‌خواهد قبل از انتخابات قیمت نفت پایین بماند.
اما با وجود این، آیا چنین توافقنامه‌ای منجر به نوعی از رقابت هسته‌ای در خاور میانه خواهد شد؟
هریره گفت: «این خطر وجود دارد. اگر این فن‌آوری‌ها را به یک بازیگر بدهید، رقابت شروع خواهد شد.» اما او به این باور است که با تدابیر محافظتی بیشتر و نظارت، این خطر را می‌توان به حداقل کاهش داد.
با وجود این، داونپورت زیاد مطمئن نیست و می‌گوید که رقابت تسلیحاتی در خاور میانه اجتناب‌ناپذیر نیست، اما غنی‌سازی یورانیم توسط عربستان سعودی این احتمال را بیشتر می‌کند.