این مصداق آن جمله است که اصطلاحا گفته می‌شود: «هر کشور یک ارتش دارد، اما ارتش پاکستان یک کشور دارد».

ارتش 600 هزار نفری پاکستان رشته های قوی اقتصادی دارد که از نفت و گاز گرفته تا درساحات غلات، املاک و مستغلات گسترده شده اند. ارتش پاکستان حتا خط هواپیمایی خود را راه اندازی کرده است. سازمان استخبارات داخلی ارتش که اصطلاحا "آی. اس. آی." نامیده می شود، نیز بسیار گسترده است و به آن "دولتی در درون دولت" گفته می‌شود.

عایشه صدیقی، نویسنده کتاب "شرکت ارتش" می‌گوید: «وسعت ارتش (پاکستان) غیرقابل تصور است». کتاب عایشه در واقع نگاه ها را به پشت پرده مسایل امنیت ملی پاکستان متوجه می‌سازد. عایشه می‌گوید: «آنها حتا نانوایی و شیرینی پزی راه انداخته اند؛ از فعالیت های خرده گرفته تا سطوح کلان، آنها همه جا هستند».

شما مجبور نیستید که برای نگاه اجمالی به سرمایه ارتش به دورتر از پایتخت توجه کنید. در حومه شهر، کارگران مزرعه های جنرال های بازنشسته و برحال را پاک کاری و چمن زنی می‌کنند؛ و جنرال ها در ویلاهای مجلل شان زندگی می‌کنند.

با توجه به دخالت ارتش در امنیت، جامعه و سرمایه اقتصادی خیره کننده، بدون شک بسیاری به سختی می‌پذیرند که ارتش نمی‌دانسته است که تحت تعقیب ترین انسان، سال‌ها در50 کیلومتری اسلام آباد زندگی می‌کرد.

اما دولت پاکستان همواره این اتهامات را رد کرده است که کشته شدن اسامه بن لادن، رهبر شبکه القاعده در منطقه نظامی ایبت آباد، نشان دهنده بی کفایتی و یا همدستی پاکستان می‌باشد.

هرچند که اکنون پاکستان را ارتش اداره نمی‌کند، اما ارتش پاکستان، این کشور را طولانی تر از نیمی از تاریخ کوتاه آن، اداره کرده است. اکنون هم، بسیار دور به نظر می‌ رسد که یک تعادل بین سازمان‌های امنیتی و دولت ملکی پاکستان پدید آید.

شک و تردید در باره ی ثبات

همه این مسایل یک شک دایمی را در مورد ثبات در این کشور مجهز به سلاح اتومی پدید آورده است، کشوری که سه کودتای نظامی را از زمان جدا شدن از هند، در سال 1947 تاکنون از سرگذرانده است.

در کشورهای جنوب آسیا، هیچگاه دولت های ملکی نتوانسته اند دوره پنج ساله خود را به سر برسانند.

یک دیپلومات غربی در اسلام آباد می‌گوید: «ارتش ممکن است برای پاکستانی ها در بعضی جهات اطمینان بخش باشد، اما می تواند یک تاثیر کاملا متضاد را داشته باشد». این دیپلمات می گوید: «یک آینده روشن به کارکرد دولت وابسته است. (یعنی) کشوری که باز باشد و به تجارت جهانی نگاه بدوزد، نه به درون خود».

او می افزاید: «از نقطه نظر ایجاد نهادهای دموکراتیک، این بسیار ناراحت کننده است که این چنین موسسات بزرگ نظامی، در واقع بخش بزرگی از اقتصاد (کشور) را پوشش می دهند».

علیرغم امپراتوری تجاری ارتش، که خانم صدیقی آن را حدود 15 میلیارد دالر برآورد می کند، ارتش مصارف بزرگی هم دارد. خانم صدیقی می گوید که حدود 26 درصد مصارف دولت به بودجه دفاعی تعلق می گیرد.

این در حالی است که بقای اقتصاد پاکستان به کمک 11 میلیاردی "صندوق جهانی پول" وابسته است. همچنین دولت در گذشته بارها تلاش کرده است اصلاحاتی در سیستم مالیاتی و بخش انرژی وارد کند تا بتواند به نظام اقتصادی پاکستان سر و سامان بدهد.

ارتش پاکستان همچنین میلیاردها دالر کمک را از واشنگتن دریافت می کند، هرچند که هیچ علاقه یی نیست که این کمک ها به گروه های دیگر، مانند شبکه حقانی انتقال داده شود. شبکه حقانی، شاخه یی از طالبان افغان است که با نیروهای بین المللی در افغانستان می جنگد. گفته می شود پاکستان از شبکه حقانی برای جلوگیری از نفوذ هند در افغانستان استفاده می کند.

عایشه صدیقی از هنگام نوشتن کتابش در سال 2007، همواره این نکته را یادآور شده است که ارتش حالا می خواهد که روشنفکران پاکستانی را نیز، با استفاده از رسانه و بازگذاشتن گزینه های ایدیولوژیک، کنترول کند. او می گوید: «اگر بخشی از آی.اس.آی با بن لادن، و یا گروه های جنگجو ارتباط دارد، این مساله به طور تاثیرگذاری آنها را به رادیکال ها مربوط می کند، (به) گروه های راستگرای ارتش».

او می افزاید: «لیبرال ها (اما) فکر می کنند که ارتش سکولار است، بنابراین آنها هم به ارتش مربوط هستند. به هر راهی که شما نگاه کنید، آنها (نظامی ها) در همان راه هستند؛ آنها می خواهند که همیشه به مد روز باشند».

تاثیرگذاری

اما برخی دیگر، مانند ثاقب شیرانی، مشاور سابق وزرات مالیه به این باور است در مورد تاثیرگذاری ارتش، اغراق صورت گرفته است و آنها همیشه تاثیرگذار نیستند. بنابراین، ممکن است که بن لادن بدون شناسایی در ایبت آباد زندگی کرده باشد.

او می خندد وقتی که یک فکاهی را درباره حمله انتحاری، بمبگذاری و تیراندازی شورشیان در سال 2007 می گوید. او گفت: "فردی یک توپ جنگی را بر بالای موتر خود بسته بود، وقتی او به یک ایستگاه بازرسی دولتی می رسد، از او می پرسند که آیا چیزی (سندی) برای نشان دادن دارد، و او می گوید: نه!".

ارتش پاکستان از هنگامی که بن لادن در نزدیکی پایتخت پاکستان کشته شد، شدیدا مورد انتقاد قرار گرفته است. این مساله باعث خشم ایالات متحده امریکا بر پاکستان شد، و حتا برخی از نمایندگان مجلس آن کشور خواستار بازنگری کمک های میلیارد دالری آمریکا به پاکستان شدند.

در سوی دیگر، برخی معتقدند که ارتش تنها نهاد تاثیرگذار در بحران ها می باشد، برخلاف دولت ملکی پاکستان که به بی کفایتی و فساد متهم است.

کامران بخاری، از "شرکت مشورتی جهانی" (Global Intelligence Firm) می گوید: "واقعیت این است که نهادهای ملکی نمی توانند به زودی قدرتمند شوند، در چنین شرایطی اگر ارتش ضعیف شود، هیچ چیزی برای شما نمی ماند: یک سومالیای بالفطره"

سکوی پیشرفت

در پاکستان کسانی که می خواهند به خدمات خوب دولتی، مکتب بهتر و شغل دسترسی داشته باشند، به "بنیاد فوجی" ارتش می پیوندند، که گفته می شود این سازمان توانسته است رفاه را برای حدود 10 میلیون نفر مهیا کند.

افزون بر این قرضه "اعتبار رفاه ارتش" 50 درصد "بانک عسکری" را که یکی از مهمترین بانک های پاکستان است، در اختیار دارد.

از ماها جبین، یک کارمند دولت پرسیده می شود که چرا از خدمات بانکی ارتش، به جای بانک های شناخته شده خارجی استفاده می کند، می گوید: "این متعلق به ارتش است. یعنی این که کارآمد است».

رویترز / عاصف حسینی

ویراستار: عارف فرهمند