مهمترین جمله در ارتباط با سیستم انتخاباتی آلمان که از آن پیوسته یاد می شود، این است: به نمایندگان در «انتخابات عمومی، آزادانه، برابر و سری» رای داده می شود. این اصل در فصل ۳۸ قانون اساسی، پاراگراف ۱ درج شده است.

براین اساس همه آن هایی که به سن قانونی (۱۸ سالگی) رسیده اند اجازه دارند صرف نظر از ثروت، سطح آموزش یا گرایش سیاسی شان رای بدهند.

هرکس دو رای دارد – که با رای نخست می تواند یکی از نامزدان و با رای دوم یکی از احزاب را انتخاب کند. 

انتخابات در آلمان بنا بر اصل رای دهی سری برگزار می شود. اما باید گفت که سیستم انتخاباتی آلمان با سیستم انتخاباتی در ایالات متحده امریکا، بریتانیا یا سویس متفاوت است. آلمان با سیستم دموکراسی نمایندگی اداره می شود.  

مهمترین تفاوت در این است که حکومت سیاسی در آلمان مستقیم نیست، بلکه شکل نمایندگی دارد. یعنی نماینده در آن نقش مرکزی بازی می کند و یا او به عبارتی دیگر نماینده اراده مردم است.

سویس از مشهورترین کشورهایی است که با دموکراسی مستقیم اداره می شود. برخی از قوانین در سویس با رای گیری مستقیم به تصویب می رسند.

اما در آلمان تصمیم های سیاسی را فقط نمایندگان ملت یا به عبارتی دیگر نمایندگان بوندِستاگ می گیرند. این برای هرکدام از نمایندگان منتخب مسئولیت بزرگی است.

قانون اساسی آلمان این نقش را برجسته می نماید و می نویسد: «آن ها نمایندگان ملت هستند، دستورها و احکام برای آن ها الزام آور نیست. آن ها فقط باید از وجدان شان تابعیت کنند». 

قانون اساسی آلمان به افراد عادی و واجد شرایط رای دهی نیز اجازه عملکرد کنترولی را می دهد. هرکس که فکر می کند، قانون در جریان رای گیری نقض شده، می تواند به آن اعتراض کند.

پارلمان آلمان فدرال (بوندِس تاگ)

از سال ۲۰۰۲، بوندِس تاگ شامل دست کم ۵۹۸ نماینده می شود. نیمی از کُرسی ها – ۲۹۹ کرسی – به نامزدانی می رسد که در ۲۹۹ حوزه انتخاباتی اکثریت ساده آرا را دریافت کرده اند. آن ها به این ترتیب به طور مستقیم انتخاب شده اند. نامزدی یا حزبی اکثریت ساده را دریافت می کند که آرای بیشتری از مجموع نامزدان یا احزاب دیگر به دست آورده باشد. 

درباره نیم دیگری کُرسی های پارلمان – یعنی ۲۹۹ کرسی دیگر – رای دهنده تصمیم می گیرد، البته نه به صورت انتخاب مستقیم نامزدان مشخص، بلکه از طریق انتخاب یک حزب.

احزاب، نام نامزدان مورد نظرشان برای بوندِس تاگ را در لیست های موسوم به لیست های ایالتی درج کرده اند. هرکدام از اتحادیه های حزبی ۱۶ ایالت آلمان، مواضع سیاستمداران شان را تعیین می کنند.

این لیست های ایالتی با توجه به وسعت هرکدام از ایالات در شمول یک لیست فدرال قرار می گیرند. در صدر هرکدام از این لیست های ایالتی نام نامزد اصلی آن ها درج شده است.

انگلا مرکل هم در سال روان در صدر لیست حزب دموکرات مسیحی آلمان (سی دی یو) قرار دارد. مارتین شولتس برای نخستین بار نفر اول لیست حزب سوسیال دموکرات آلمان (اس پی دی) است. گفتنی است که صدراعظم آلمان نه توسط مردم، بلکه توسط نمایندگان پارلمان انتخاب می شود. 

رای نخست و دوم

از این دو رایی که هر انتخاب کننده می تواند بدهد، رای دوم مهم تر است. ترکیب بوندس تاگ براساس آرای دوم مشخص می شود.

به طور مثال در صورتی که یک حزب به ۳۵ درصد از آرا دست یابد، در پارلمان نیز ۳۵ درصد از کرسی ها را دریافت می کند.  در نهایت انتخاب کنندگان با رای دوم تناسب اکثریت در بوندس تاگ را تعیین می کنند.

هرگاه شمار کرسی هایی که یک حزب از طریق رای دوم به دست آورده روشن شود، این کرسی ها با توجه به لیست های ایالتی تقسیم می شوند. 

افزون بر این رای دهندگان می توانند از آرای اول و دوم خود به صورت جداگانه استفاده کنند. یعنی این که آن ها می توانند با رای نخست (بدون توجه به علائق حزبی) به نامزد مورد نظرشان رای دهند و با رای دوم به حزبی که حامی آن هستند.

افزون  بر این رای دهنده این حق را دارد که فقط از رای اول یا فقط از رای دوم استفاده کند. وضعیت فقط زمانی پیچیده می شود که کرسی های مستقیم یک حزب در یکی از ایالات بیشتر از درصد آرای دومی باشد که آن حزب دریافت کرده است.

در مورد آن دسته از نمایندگانی که به صورت مستقیم (و با رای اول) از هر حوزه انتخاباتی وارد پارلمان شده اند، گفته می شود که آن ها «کرسی مستقیم» دریافت کرده اند. در صورتی که چنین اتفاقی بیافتد – و این اتفاق در فواصل منظم می افتد – پارلمان بزرگ تر می شود.

در این صورت شمار نمایندگان در مجموع افزایش می یابد، زیرا کرسی هایی که از طریق رای نخست و به صورت مستقیم به دست آمده اند، (به کرسی هایی که از طریق رای دوم و انتخاب حزب به دست آمده اند) افزوده می شود.

برای جبران آن (در صورتی که یک حزب از طریق آرای دوم و کرسی های مستقیم، نمایندگان بیشتری وارد پارلمان کند) احزاب دیگر می توانند از کرسی های اضافی یا کرسی های جبرانی استفاده کنند. 

در سال ۲۰۱۲، حکومت آلمان و اپوزیسیون در این باره به توافق رسیده بودند. منتها زیان کار در این جا است که با این اقدام بر شمار نمایندگان بوندس تاگ می تواند به صورت قابل توجهی افزوده شود.

براساس آخرین برآوردها ممکن است که پس از انتخابات ماه سپتمبر بیش از ۷۰۰ نماینده وارد پارلمان آلمان فدرال شوند. به همین خاطر در مورد محدود کردن کرسی های جبرانی بحث و گفتگو می شود.

      

حد نصاب پنج درصد

یک ویژگی حق رای در آلمان، حد نصاب پنج درصد است. در کشورهای دیگر هم حد نصاب برای ورود به پارلمان وجود دارد. به طور مثال در اسرائیل احزاب باید حداقل ۳،۲۵ درصد آرا و در ترکیه ۱۰ درصد آرا را کسب کنند تا بتوانند وارد پارلمان شوند.

در آلمان حد نصاب پنج درصد ریشه تاریخی دارد. هدف این است که به این ترتیب جلو ورود شمار قابل توجهی از احزاب کوچک و بسیار کوچک به پارلمان (وضعیت سیاسی حاکم بر آلمان در دهه ۲۰ قرن بیستم) گرفته شود.  

اما منتقدین می گویند که با تعیین حد نصاب آرای بسیاری از انتخاب کنندگان که به احزاب کوچک رای می دهند در نظر گرفته نمی شوند. به این ترتیب در سال ۲۰۱۳، تقریبا هفت میلیون رای در نظر گرفته نشد. از آن در مورد قانون حد نصاب بحث و گفتگو می شود. اما به تاریخ ۲۴ سپتمبر سال ۲۰۱۷ این قانون هنوز اعتبار دارد.

 فولکر واگنر/ م. ا.