قلب ارگانی عضلانی و درون خالی، شبیه به مشت انسان است؛ عضوی که حدود ۷۰ بار در دقیقه می‌تپد و روزانه تا ۱۰ هزار لیتر خون را به بدن پمپ می‌کند. قلب نه تنها این عمل را برای یک عمر بی‌وقفه انجام می‌دهد، بلکه اگر لازم باشد برای مثال هنگام دویدن ارسال خون به بدن را پنج برابر می‌کند.

این نموداری از پمپ کردن دوگانه قلب است.

ضربان قلب انسان صدایی تولید می کند که ناشی از انقباض و انبساط عضلاتش برای پمپ کردن خون می باشد.

قلب تنها یک عضله نیست، بلکه عضله‌ای کاملا ویژه است. می‌توان گفت که این عضله شبیه عضلات دست یا پا است، چون می‌تواند همانند آن‌ها به‌سرعت و با قدرت منقبض شود. اما تفاوت این‌جاست که عضله قلب قادر است به صورت مداوم فعالیت کند؛ بی‌آنکه خسته شود. علاوه بر این تمامی سلول‌های قلبی با یکدیگر در ارتباطن هستند تا بتوانند به صورت هماهنگ و بی‌وقفه به عنوان عضله واحد قلب عمل کنند.

تلاش کنید ضربان قلبتان را از طریق نیروی اراده متوقف سازید. امکان ندارد. زیرا بافت قلب توسط سیستم عصبی خودکار عصب‌دهی می‌شود و از سیستم الکترونیکی (سیستم هدایت) خاص خود برخوردار است. گره‌های ویژه دهلیزی (سینوسی) دائما نیروی رانش شدید ایجاد می‌کنند تا قلب به طور هماهنگ منقبض شود. اگر گره ‌دهلیزی نتواند کارش را انجام دهد، این کار را گره بطنی انجام خواهد داد.

اگر قلب از ریتم خود خارج شود ممکن است دچار گرفتگی شده و نتواند خون را پمپ کند. در این صورت دستگاه‌هایی ویژه در بدن بیمار می‌گذارند و با ایجاد شوک خطر را رفع می‌‌کنند. این عمل باعث می‌شود که این ارگان ضربان‌ساز طبیعی دوباره کار خود را از سر بگیرد.

اگر ضربان قلب بیماری بسیار آهسته‌ شود می‌توان با کار گذاشتن دستگاه ضربان‌ساز مصنوعی ضربان قلب را دوباره به حال طبیعی بازگرداند. این دستگاه تکان الکترونیکی ایجاد کرده و آن را به سراسر عضله قلب ارسال می‌کند. داکتران اولین بار در سال ۱۹۵۸ از این روش استفاده کردند. یک ضربان‌ساز مدرن می‌تواند بین ۵ تا ۱۲ سال کار کند. به طور متوسط این دستگاه‌ها برای ۸ سال فعال می‌مانند.

برای جراحی قلب باز باید برای مدت کوتاهی حرکت قلب را متوقف کرد. یعنی باید حالتی شبیه به مرگ ایجاد کرد. در ۵۰ سال گذشته دانشمندان راهی برای حل این مشکل پیدا کردند. دستگاه قلب ـ ریه می‌تواند وظیفه قلب و ریه را به هنگام جراحی بر عهده بگیرد و خون را غنی از اکسیژن ساخته و به بدن پمپ کند.

علم مدرن امکان معاینه یا جراحی قلب بدون شکافتن قفسه سینه را به‌وجود آورده است. در این‌جا داکتر وسیله‌ای به نام کاتتر (یک لوله بلند و باریک) را از درون یک رگ اصلی در کشاله ران، آرنج یا مچ دست به سمت قلب می‌فرستد. در این روش از بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود.

در صورت وجود اختلال یا نارسایی در دریچه‌های قلبی باید دریچه‌های مصنوعی را جایگزین کرد. داکتران در این حالت یا از دریچه‌هایی طبیعی (خوکی) یا دریچه‌های میخانیکی از جنس فلز استفاده می‌کنند. استفاده از دریچه‌های مصنوعی قابل انعطاف هم مرسوم است که می‌توان آن‌ها را از طریق کاتتر (یک لوله بلند و باریک) به طرف قلب فرستاد. در این‌جا نیاز به عمل قلب باز وجود ندارد.

شریان‌های کرونری وظیفه خون‌رسانی به قلب را بر عهده دارند. اگر یکی از این شریان‌ها دچار انسداد شود، امکان سکته قلبی به‌وجود می‌آید. جراح قلب در این‌جا از عمل "بای‌پس" یا پیوند عروق قلب استفاده می‌کند. در این شیوه معمولا قسمتی از یک ورید برداشته شده و به سرخ رگ کرونری مسدود شده پیوند زده می‌شود تا مسیر فرعی در اطراف گرفتگی ایجاد شود. گاهی از پروتزهای مصنوعی برای برطرف کردن این معضل استفاده می‌شود.

در صورت مسدود شدن عروق کرونری قلب داکتر کاتتری (لوله بلند و باریک فلزی توری مانند) را به درون رگ گرفته‌شده فرستاده و محل انسداد را باز می‌کند.

اولین عمل‌‌های پیوند قلب را متخصصان در سال ۱۹۶۷ انجام دادند. در آن زمان این عمل انقلابی بود. اما اینک جراحی پیوند قلب دیگر نادر نیست. هر ساله در سراسر جهان داکتران هزاران قلب اهدا شده را از پیکر مردگان به زندگان پیوند می‌زنند. با این حال پیوند گیرنده باید در تمامی عمر داروهایی مصرف کند که مانع آن ‌شود که بدن او این قلب بیگانه را پس زده و نپذیرد.

قلب‌های اهدایی خیلی کم اند. چاره دیگر استفاده از قلب مصنوعی است. وقتی قلب کارش را درست انجام نمی‌دهد، مثلا در صورت نارسایی شدید قلب، از قلب مصنوعی استفاده می‌شود. در این روش قلب بیمار در بدن فرد باقی می‌ماند، اما توسط پمپی که درون قفسه سینه کار گذاشته شده حمایت می‌شود. محرک و انرژی این پمپ در خارج از بدن بیمار قرار دارد.

محققان مشغول کار بر روی قلبی مصنوعی‌اند که بتواند به طور کامل جایگزین قلب بیمار شود. این قلب باید به گونه‌ای باشد که آن را بتوان بدون نیاز به لوله‌های اتصالی منتهی به دنیای بیرون، درون بدن قرار داد. این قلب نباید نیاز به سرویس داشته باشد و باید بتواند سال‌های مدید بتپد.