تحریم های کشورهای غربی علیه ایران هنوز به قوت خود باقی است. کاهش و یا حتی پایان این تحریم ها در صورتی قابل تصور است که در مذاکرات هسته یی میان ایران و غرب پیشرفتی حاصل شود. با روی کار آمدن حسن روحانی لحن ایران در قبال برنامه هسته یی تغییر کرد. 100 روز نخست ریاست جمهوری روحانی نشانه ای از موضع جدید ایران در برخورد با جامعه جهانی را به نمایش گذاشت. والتر پوش، کارشناس ایران در بنیاد علم و سیاست در برلین می گوید: «روحانی تیمی از کارشناسان واقعی را تشکیل داده و توانسته است این برداشت را به جامعه بین المللی القاء کند که ایران وارد مذاکرات جدی شود».

بخشی از این تلاش سیاسی رییس جمهور ایران نزدیکی به ایالات متحده امریکا بوده است که از سال 1979 به بعد هیچ گونه مناسبات دیپلوماتیک نداشته اند. پیش از گفت وشنود تلفونی روحانی با بارک اوباما رییس جمهور ایالات متحده و دیدار محمد جواد ظریف و جان کری، وزرای خارجه دو کشور در حاشیه نشست مجمع عمومی ملل متحد در نیویارک، آیت الله خامنه ای رهبر مذهبی ایران ابراز داشت که ایران باید در مقابل ایالات متحده امریکا «نرمش قهرمانانه» از خود نشان بدهد.

زمینه این "نرمش قهرمانانه" حالا در نشست گروه "5+1" مهیا شده است که روز پنج شنبه (16 عقرب/ 7 نوامبر) در ژنیو شروع شد. در این نشست پنج قدرت دارای حق ویتوی سازمان ملل متحد، ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، چین و روسیه به علاوه آلمان و ایران شرکت دارند. دور قبلی مذاکرات هسته یی ایران در اواسط ماه اکتوبر از سوی همه اشتراک کننده ها برخلاف معمول بی نظیر توصیف شده است.

همچنان جان کری به صورت غیرمنتظر به ژنیو سفر کرد تا برای دومین بار در ظرف چند هفته محدود، با همتای ایرانی اش دیدار نماید. ایالات متحده امریکا گفته است که کری می خواهد در "برطرف کردن تناقض ها در این مذاکرات" کمک کند. به باور تحلیلگران، سفر کری به ژنیو می تواند نشانه یک توافق ابتدایی قریب الوقوع در مذاکرات بر سر برنامه مورد مناقشه هسته یی ایران باشد. اوباما به این تلاش های دیپلوماتیک اهمیت بیشتری بخشید و در یک مصاحبه گفت که «سست کردن معتدلانه» تحریم ها قابل تصور است.

تداوم فشار تحریم ها

مهرزاد بروجردی، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه سیراکیوز نیویارک می گوید: «ایران از نظر اقتصادی زیر فشار تحریم های بین المللی قرار دارد، از سوی دیگر، حکومت ایالات متحده امریکا در تلاش حل دیپلوماتیک مناقشه اتومی است. این وضعیت در روند مذاکرات میان دو جانب کمک می کند».

هنوز از پیشرفت چشمگیر این مذاکرات صحبت نمی شود و به همین ترتیب از سست شدن تحریم های امریکا و اتحادیه اروپا نیز کمتر حرفی به میان می آید. اگر میزان خریداری نفت ایران توسط کشورهای آسیایی باز هم کاهش یابد، وضعیت اقتصادی این کشور وخیمتر خواهد شد. خبرگزاری رویترز به نقل از منابع صنعتی گزارش داده است که چین، هندوستان و کوریای جنوبی پیشنهاد ایران برای خرید نفت بیشتر را رد کرده اند.

برعلاوه، خبرگزاری ایرانی "ایسنا" گزارش داده است که چین، بزرگترین مشتری گاز و نفت خام ایران، 22 میلیارد یورو پول نفت خریداری شده ایران را به دلیل منزوی شدن این کشور از سیستم بین المللی انتقال پول هنوز نپرداخته است.

امکانات محدود برای اصلاحات داخلی و اقتصادی

فریدون خاوند، استاد اقتصاد در پاریس به دویچه وله گفت که با توجه به وضعیت وخیم اقتصادی، حکومت ایران «امکانات ناچیزی برای پیاده کردن اصلاحات اعلام شده توسط روحانی دارد». به گفته خاوند، تا زمانی که تحریم های غرب به قوت خود باقی است، نرخ تورم 40 درصدی، میزان 11 درصدی بیکاری و همچنان رشد منفی در کسر بودجه چالش های به ندرت قابل حل برای حکومت روحانی اند. خاوند تنها روزنه امید را بازیابی مجدد ارزش ریال ایرانی در برابر دالر می بیند. به گفته او، در ماه اکتوبر یک دالر امریکایی با 30 هزار ریال ایرانی تبادله شد در حالی که یک ماه قبل اش با 38 هزار ریال تبادله می شد.

بسیاری ایرانی ها با انتخاب روحانی نه تنها به تنش زدایی در سیاست خارجی و پایان تحریم ها چشم دوخته بودند، بلکه امیدوار بودند فضای بازتری در داخل کشور نیز ایجاد گردد. به نظر می رسد که در ایران همه چیزها به یک دیگر ارتباط دارند. در این میان، شمار کمی از زندانیان سیاسی این کشور مورد عفو قرار گرفته اند. همچنان محدودیت ها علیه میرحسین موسوی و مهدی کروبی، رهبران اپوزیسیون که از حدود سه سال به این سو بدون محاکمه در حبس خانگی به سر می برند، کاهش یافته است.

والتر پوش، کارشناس مسایل ایران می گوید که با تداوم تحریم ها نمی توان روی ایجاد یک فضای سیاسی باز در ایران حساب کرد: «روحانی اینجا و آنجا کمی کوتاه می آید. اما به سختی می توانم باور کنم که تا زمانی که ایران در سیاست خارجی اش تحت فشار قرار دارد، بهبودی دوامدار در حقوق شهروندی پدید آورد». به گفته او، گفتمان های حقوق شهروندی آنچنان که در زمان محمد خاتمی، رییس جمهور اسبق ایران دیده شده بود، زیر این شرایط غیرمحتمل است.