محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران روز یکشنبه (۱۶ ثور/ ۶ می) برای پاسخگویی به پرسش نماینده زابل درباره کوتاهی در پیگیری حقابه دریاچه هامون از رود هیرمند افغانستان در نشست علنی پارلمان این کشور حضور یافت.

به گزارش "پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس" ایران، ظریف در این نشست گفت: «موضوع حقابه هیرمند موضوعی ملی بوده و مربوط به یک استان نیست و سال‌ها بحث حقابه ایران از هیرمند و هریرود بین ایران و افغانستان مطرح بوده و در سال ۱۳۵۱ پس از ده‌ها سال مذاکره منجر به نتیجه و انعقاد قرارداد شده است».

ابتدای دهه پنجاه خورشیدی، معاهده‌ای میان نخست‌ وزیران وقت ایران و افغانستان به امضاء رسید که در آن توافق شد در هر ثانیه ۲۶ متر مکعب آب هیرمند از طریق سیستان وارد و به دریاچه هامون سرازیر شود.

ورود آب هیرمند به ایران، به خصوص از ابتدای دهه هفتاد خورشیدی و با شدت گرفتن خشکسالی و کاهش باران در منطقه، رفته رفته کاهش یافت و در حال حاضر تقریبا به خشکی کامل تالاب هامون منجر شده است.

ظریف می‌گوید تاکنون ۱۶ جلسه ویژه برای بحث حقابه هیرمند برگزار شده و رئیس جمهور حسن روحانی نیز در مذاکراتی با مقام‌های ارشد افغانستان این موضوع را پیگیری کرده است.

ظریف گفت: «دو یادداشت اعتراض برای کشور افغانستان در خصوص حقابه هیرمند در ماه های اسفند (حوت) و فروردین (حمل) براساس توافقات سال ۵۱ ارسال و سفیر افغانستان در این راستا به وزارت امور خارجه دعوت و مواضع جمهوری اسلامی ایران در این باره به وی اعلام شده است».

انتقاد افغانستان از سخنان "بیجای" روحانی

این در حالی است که افغانستان در سال های اخیر از خشکسالی رنج برده است. صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) ماه گذشته میلادی هشدار داد که افغانستان پس از سپری کردن خشک‌ترین زمستان با خشکسالی جدی روبروست. براساس گزارش این نهاد، از ۳۴ ولایت افغانستان، ۲۰ ولایت از خشکسالی متاثر شده‌اند.

در مورد پیگیری‌های رئیس جمهور ایران و نتایج احتمالی مذاکرات او با مقام‌های افغانستان اطلاع زیادی در دست نیست. در یک مورد مشخص که روحانی تابستان سال پیش از سدسازی در افغانستان انتقاد کرد، اظهارات او با واکنش تند مقام‌های این کشور روبرو شد که سخنان رئیس جمهور ایران را "بیجا" خواندند.

ظریف می‌گوید وزارت خارجه ایران درباره حقابه هیرمند "پیگیری‌های ویژه‌ای" داشته و در سفر سال گذشته او به افغانستان با اشرف غنی رئیس جمهور این کشور توافق شد که "کمیته‌های پنجگانه‌ای برای وضعیت‌ها و حوزه‌های مختلف تعریف شود و حوزه‌های متنوع در یک بسته دیده شود که یکی از موضوعات اصلی آن حقابه هامون بود".

گرچه در سال‌های اخیر مقامات ارشد افغانستان بارها اعلام کرده‌اند که حقابه تالاب هامون از آب رودخانه هیرمند را به رسمیت می‌شناسند اما میزان و نحوه ورود این آب همواره مورد مناقشه بوده است.

احمد عاقبت به‌خیر، عضو کمیساریای آب رودخانه هیرمند، زمانی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، افغانستان را متهم کرده بود که به جای رعایت منظم حقابه ایران از آب هیرمند، به طور دوره‌ای سیلاب‌های غیر قابل کنترول این کشور را به سمت ایران سرازیر می‌کند که می‌تواند به تاسیسات آب‌رسانی منطقه خسارت نیز وارد کند.

تهدید به استفاده از اهرم‌های فشار

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی پارلمان ایران، ظریف در بخشی از اظهارات خود تصریح کرده که اگر مذاکرات برای تامین حقابه دریاچه هامون از رود هیرمند به نتیجه نرسد، می‌توان به اقدام متقابل و "سختگیری در برخی حوزه‌ها در ارتباط با افغانستان" متوسل شد.

عضو کابینه حسن روحانی گفت: «جمهوری اسلامی ایران می‌تواند عمل متقابل انجام دهد، اما باید تمام ملاحظات بین دو کشور و همسایگی را در نظر گرفت؛ به عبارتی می‌توان در تمامی حوزه‌هایی که افغانستان نسبت به کشورمان احتیاج دارد، از اهرم فشار استفاده کرد، اما امیدواریم مسئولان افغانستان نسبت به مسئله تامین حقابه اقدام کنند».

اگر چه تعریف مشخصی از "اهرم فشار" از سوی مقامات ایران ارائه نشده است، اما در گذشته این کشور با اخراج اجباری و دشوار ساختن زندگی آوارگان افغان، به طور غیرمستقیم بر افغانستان فشار وارد کرده است.

سردار یحیی رحیم‌صفوی، مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی ایران، چندی پیش هشدار داد که حوزه‌های آب‌ریز مشترک میان ایران و کشورهای همسایه می‌تواند "زمینه‌ساز بروز مشکلات و تنش" ‌باشد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم رحیم ‌صفوی روز هشتم حوت سال گذشته در همایش "دیپلوماسی آب و فرصت‌های هیدروپولیتیک غرب آسیا" پیش‌بینی کرد که افغانستان در آینده "سرمنشاء مناقشات جدی" میان ایران و کشورهای همسایه اش بر سر آب باشد.

این در حالی است که سرزمین کوهستانی افغانستان بخش عمده ای از آب رودخانه هایی را که تامین می کند که وارد خاک کشورهای همسایه از جمله پاکستان، ایران و ترکمنستان می شوند.

افغانستان بخشی از آب رودخانه سند (ایندوس) را در پاکستان، بخشی از آمودریا را که به خاک ترکمنستان سرازیر می شود، تامین می کند. رودخانه هریرود این کشور نیز پس از طی مسافتی در مجاورت مرز ایران به "سد دوستی" واقع در خاک ترکمنستان می ریزد؛ سدی که بخشی از آب کشاورزی و آشامیدنی را در ایران و ترکمنستان می کند.

منبع: دویچه وله فارسی / ع. ح.