در ابتدای ماه سپتمبر سال ۲۰۲۲، جواد اوجی، وزیر امور نفت ایران نسبت به زمستان سرد و احتمال کمیاب شدن گاز هشدار داد. اما این هشدار او متوجه مردم ایران نبود، بلکه اروپایی ها را خطاب کرده بود. او در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «شما ضعیف اداره می شوید.» دلیل این امر نگرانی کشورهای اروپایی بود که صنعت و خانوارها از کمبود شدید گاز به دلیل کاهش صادرات از روسیه رنج خواهند برد.

در آن زمان ایران جایگزینی برای خرید گاز طبیعی ارائه کرد و موقعیت خود را در مذاکرات هسته‌ای تقویت کرد. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در اوایل ماه سپتمبر گفت: «ما دومین ذخایر بزرگ گاز در جهان را داریم و می‌توانیم اروپا را تامین کنیم.» اما قبل از آن همه تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده امریکا علیه ایران باید برداشته می‌شد. با این حال، ایران نمی‌خواست به درخواست‌های طرف‌های مذاکره کننده برای همکاری نزدیک ‌تر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخ دهد. طرح تهران به نتیجه نرسید زیرا اکنون بحران انرژی در اروپا کاهش یافته است. در آلمان، که در گذشته به طور خاص به گاز روسیه وابسته بود، به قول اداره مربوطه "تامین گاز ثابت است."  علاوه بر آن، سه ماه بعد یک مشکل شناخته شده در ایران بازگشت کرد و آن عبارت از  کمبود گاز در این کشور به دلیل زیرساخت‌های ضعیف و نامناسب.

"در خانه هم لباس گرم تر باید بپوشید"

وزارت نفت تایید کرد که ایران در تولید گاز مشکلات فنی دارد. وزیر نفت اوایل هفته جاری به مردم هشدار داد که "باید لباس گرم‌تر در خانه بپوشند و مصرف را کاهش دهند. در صورت مصرف بیش از حد گاز باید انتظار توقف عرضه را داشته باشند". او در ادامه گفته است که هیچ کس نمی تواند بگوید "من برای چیزی که استفاده می کنم هزینه می کنم." مقامات در یکی از استان های شمال شرقی به منظور صرفه جویی در مصرف برق و گاز، تا روز یکشنبه تمامی دفاتر خود را تعطیل کرده بودند.

 یک مادر جوان از تهران در گفت و گو با دویچه وله این اعلامیه حکومت را "بیشرمانه!" عنوان کرد. او گفت: «در سه یا چهار سال گذشته، ما هر بار که سرما می آید، همان تیاتر را تجربه می کنیم. هر بارش برف کشور را فلج می کند، مقامات و مکاتب برای صرفه جویی در انرژی تعطیل می شوند.» زمستان امسال نیز اینگونه است. از اواسط ماه دسمبر، ادارات و مکاتب استان های مختلف کشور با ۸۴ میلیون نفر جمعیت به منظور صرفه جویی در مصرف گاز به صورت هفتگی تعطیل شده اند. با این حال، این مادر ۳۷ ساله مانند بسیاری از ایرانیان دیگر عادت ندارد در خانه لباس گرمتر بپوشد. آنها برای گرم کردن خانه های شان از گاز ارزان استفاده می کنند. ایران دارای ذخایر عظیم انرژی است، اما از آنها به شدت ناکارآمد استفاده می کند. دیوید جلیلوند که در مرکز مشاوره «Orient Matters»  در برلین کار می کند در پاسخ به سوال دویچه وله تأیید می کند: «ایران از مصرف بیش از حد گاز طبیعی و سایر منابع انرژی به دلیل بهره وری بسیار ضعیف انرژی رنج می برد.» وی می افزاید: «یارانه هایی که برای رفع مشکلات اقتصادی مردم و رونق اقتصادی در نظر گرفته شده است، عامل مهمی در اینجاست که چندین تلاش برای کاهش یارانه ها به دلیل وضعیت نابسامان بسیاری از خانوارهای ایرانی با شکست مواجه شده است.

مصرف زیاد صنعت

جدا از مصرف بالای انرژی در خانوارها، ایران تقریباً در همه صنایع به ویژه در صنایع آهن، فولاد و سمنت با مصرف بالای انرژی دست و پنجه نرم می کند. طبق آمار موسسه فدرال علوم زمین و منابع طبیعی آلمان، ایران در فهرست کشورهایی که بیشترین مصرف گاز روی زمین را در سال ۲۰۲۰ داشتند، رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است. تنها ایالات متحده امریکا، روسیه و چین بیشتر از ایران گاز طبیعی مصرف می کنند. جلیلوند توضیح می دهد: «ایران در دو دهه اخیر توانسته است تولید گاز طبیعی خود را به میزان قابل توجهی گسترش دهد. با این حال با توجه به حجم ذخایر ایران، تولید همچنان توسعه نیافته است. عدم دسترسی به فناوری های کلیدی به دلیل تحریم های ایالات متحده نیز در اینجا نقش دارد. ایران هیچ ظرفیت قابل توجهی برای افزایش صادرات گاز خود در آینده قابل پیش بینی نخواهد داشت.»

رقابت یا همکاری با روسیه؟

تهران و مسکو همچنین می‌خواهند در واکنش به تحریم‌های ایالات متحده امریکا با یکدیگر همکاری نزدیک ‌تری داشته باشند. در ماه جولای سال ۲۰۲۲، شرکت انرژی روسیه "گازپروم" قرارداد همکاری به ارزش ۴۰ میلیارد دالر با شرکت ملی نفت ایران "نیوک" امضا کرد. "گازپروم" قرار است از شرکت ملی نفت ایران در توسعه دو میدان گازی و شش میدان نفتی حمایت کند. کارشناس جلیلوند نسبت به این توافق بسیار بدبین است و می گوید: «بالاخره مسکو علاقه ای به ایجاد رقیب قدرتمند در بازارهای جهانی ندارد، به خصوص که بازارهای فروش روسیه در نتیجه تحریم ها به میزان قابل توجهی کوچکتر شده است.»

روسیه نفت و گاز را با تخفیف های قابل توجه به کشورهایی مانند چین، هند و ترکیه، مشتریان سنتی ایران ارائه می دهد. به عنوان مثال، ترکیه که تاکنون از ایران گاز وارد می کرد، در حال مذاکره برای تخفیف ۲۵ درصدی گاز روسیه است. خبرگزاری "بلومبرگ" در ماه دسمبر سال گذشته گزارش داد که حکومت ترکیه همچنین قصد دارد برای واردات گازی که قبلاً برای خزان امسال پرداخت شده است، تخفیفی به دست بیاورد.

nk, si (shabnam von Hein)